Người phụ nữ "tỏa hương" giữa núi rừng

Chọn cách sống cho mình

Tháng 10 này thật đặc biệt với Yđêl Thị Mlát. Lần đầu tiên cô được lựa chọn để trở thành Chủ tịch Hội Phụ nữ cơ sở giỏi toàn quốc năm 2023 được biểu dương. Trong cuộc chuyện nhiều lần ngắt quãng vì chuyến đi Hà Nội, nhưng Mlát vẫn đủ để người ta nhận thấy sự rạng rỡ tỏa ra từ cách nói, cách kể, mắt Mlát long lanh nhìn người đối diện.

Tuổi 34, với người phụ nữ vùng cao, trong những ràng buộc của tục lệ truyền thống, có lẽ sẽ mang rất nhiều khắc khổ ở gương mặt, vóc dáng. Và may thay, ở những mảnh đất mù sương nơi bản làng xa xôi, nơi đã từng có những người phụ nữ bị tục lệ ràng níu với trưởng thành và tự do, có những người phụ nữ khác biệt như Mlát.

Ở độ tuổi của Yđêl Thị Mlát, có những bạn bè đồng trang lứa làm mẹ của 4, 5 đứa con. Những người phụ nữ Cơ Tu xốc vác nương rẫy, nuôi trâu bò, làm đủ mọi công chuyện để có cái ăn cho con. Người ta dễ dàng thấy trên mọi cung đường miền núi phía tây xứ Quảng, những phụ nữ Cơ Tu với chiếc gùi trên lưng. Đó là vật dụng gắn với họ ngay từ ngày nhỏ.

Trong gia đình truyền thống Cơ Tu, người đàn ông sẽ chỉ làm những việc lớn, nặng nhọc như dựng nhà, phát rẫy, săn bắt. Và những công việc này thường có tính chất mùa vụ. Dựng một ngôi nhà vừa xong, người đàn ông được phép nghỉ ngơi, uống rượu.

Trong khi đó, người phụ nữ với quỹ thời gian một ngày gần như khép kín. Họ phải chăm lo mọi việc từ trồng trọt, thu hoạch, đến chăm sóc con, quét dọn, bếp núc…

Những sức ép vô hình đè lên vai họ, với vai trò không phải là trụ cột gia đình theo nhìn nhận của cộng đồng, nhưng lại gần như là không thể thiếu đối với một gia đình. Và họ lại không thể lựa chọn con đường khác, không được lựa chọn, không có quyền định đoạt bởi những điều mang tên tập tục.

Nhưng Yđêl Thị Mlát (sinh năm 1989) tại xã vùng biên giới A Nông (huyện Tây Giang) thì lại khác. Cô lựa chọn tiếp tục học lên trung cấp rồi cao đẳng, đại học ngay tại các lớp học được mở ở địa phương sau phổ thông. Không đủ điều kiện để xa nhà cho việc học, lựa chọn này hoàn toàn trở thành tối ưu với khát khao thay đổi thân phận của chính mình.

Mlát gắn với công việc của một cộng tác viên dân số vùng cao, với những cuộc vận động tuyên truyền liên quan đến phụ nữ, đều xuất phát từ chính bản thân là một người bản địa. Vì tiếng nói của một người trong cộng đồng, sẽ dễ dàng đến với cộng đồng làng, cũng là những người thân thuộc với Mlát.

Vươn cao đón nắng

Hẳn chỉ riêng quãng thời gian làm công tác dân số đã đủ để Mlát nhận được sự tín nhiệm của cộng đồng những người phụ nữ tại đây. Năm 2020, Mlát được bầu làm Chủ tịch Hội LHPN xã A Nông. Điều đầu tiên MLát làm, chính là thành lập mô hình “Chi hội Phụ nữ nói không với tảo hôn” tại A Nông. Ký ức về những người bạn của mình, vừa 17 -18 tuổi đã bị cha mẹ bắt phải cưới gả, rồi làm mẹ, làm vợ luôn ám ảnh cô.

Như một thước phim quá khứ đang chầm chậm lướt qua từng khoảnh khắc, chúng tôi nhớ cùng Mlát về chuyện những bé gái trở thành đàn bà khi xương hông chưa kịp nở. Và lúc này, gùi trên lưng họ là muôn nỗi toan lo về gia đình, dòng họ.

Tục lệ truyền thống bền bỉ chảy trong những bản mù sương trở thành ràng buộc gắn với số phận những người phụ nữ, như một vòng lặp không thể thoát ra của đời bà, đời mẹ. Nếu không có những đổi thay, nó trở thành khuôn mẫu văn hóa trong chính cộng đồng. Để mỗi khi có chuyện xảy ra, người ta lại tặc lưỡi vì những âm ỉ vốn thành trầm tích này.

Số liệu từ Ban Dân tộc tỉnh cho biết, tại Quảng Nam, giai đoạn 2010 - 2015, các huyện miền núi có 1.534 trường hợp tảo hôn, cùng 101 trường hợp hôn nhân cận huyết thống.

Nhưng may thay, sau những nỗ lực của chính quyền, sự giúp sức và từ chính những tổ chức hội ở cơ sở, giai đoạn 2015 - 2020, số liệu tảo hôn giảm còn 830 trường hợp và hôn nhân cận huyết thống còn 31 trường hợp. Tôi tin trong những con số đang giảm đi mỗi ngày này, có những bước chân mặc kệ sớm hôm đi đến nơi xa xôi của Yđêl Thị Mlát.

Năm 2021, Đề án “Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2021 - 2025” tiếp tục được triển khai.

Với mục tiêu cụ thể là phấn đấu giảm bình quân mỗi năm 3 - 5% số cặp tảo hôn và 5 - 7% số cặp kết hôn cận huyết thống để đến năm 2025, cơ bản đẩy lùi, ngăn chặn tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống tại các huyện miền núi.

Để thực hiện được mục tiêu này, phải có trên 90% cán bộ làm công tác dân tộc, nhất là ở cơ sở xã, thôn, nóc phải được tiếp tục tập huấn nâng cao nhận thức, năng lực, kỹ năng vận động tư vấn, truyền thông thay đổi hành vi về tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống.

Mlát thậm chí xuất sắc trong câu chuyện tư vấn, truyền thông đến đồng bào bản làng mình bởi những quãng thời gian làm công tác dân số trước đây của chị. Từng câu chuyện một, từng người phụ nữ trong thôn bản của A Nông, đều là một kết nối để bức tranh về những người phụ nữ vùng cao ngày một sáng hơn.

Là một mạng lưới của những sẻ chia, thông hiểu và từng bước để người phụ nữ ở địa phương tiệm cận hơn với các quan niệm về hiện đại, ý thức về sự chăm sóc bản thân...

Một phụ nữ Cơ Tu dù con còn nhỏ nhưng vẫn nhiệt tình địu con đến tham gia giải bóng chuyền do Hội LHPN xã tổ chức trong một dịp kỷ niệm là điều khiến Mlát cảm thấy hạnh phúc. “Cứ sau mỗi hiệp đấu là chị ấy phải tranh thủ ra cho con bú. Hình ảnh đó khiến tôi nhớ mãi và đồng thời nhắc nhủ mình phải cố gắng, làm tốt hơn nhiệm vụ của người cán bộ hội” - MLát nói.

Đôi mắt người phụ nữ Cơ Tu nào hầu như cũng đều sâu thẳm. Đại ngàn hùng vĩ sản sinh những người đàn ông cơ bắp giỏi bắn cung kể chuyện huyền thoại, nhưng phía sau những ánh lửa đêm bập bùng, thảng hoặc rất nhiều gương mặt phụ nữ bao giờ cũng nhìn xuống hoặc nhìn vô định vào xa xăm.

Đôi mắt của họ trầm lặng để dành nhìn những người đàn ông của bản làng vùng vẫy. Muôn đời nay là vậy! Nhưng đã có nhiều hơn những người như Yđêl Thị Mlát, để ngày một nhiều hơn những phụ nữ Cơ Tu biết hạnh phúc với họ là gì.

Để đôi mắt của họ, chỉ nên đơn thuần là biểu tượng thăm thẳm của đại ngàn...

“

Chương trình biểu dương Chủ tịch Hội Phụ nữ cơ sở giỏi toàn quốc năm 2023 với chủ đề “Những bông hoa tháng 10” tổ chức từ ngày 17 - 19/10/2023 tại Hà Nội. Yđêl Thị Mlát là một trong 6 Chủ tịch Hội LHPN cơ sở của Quảng Nam có thành tích xuất sắc trong công tác Hội và phong trào phụ nữ được Trung ương Hội LHPN Việt Nam biểu dương trong chương trình lần này. Hiện Yđêl Thị Mlát còn nhận đỡ đầu cho một trẻ em có hoàn cảnh khó khăn trên địa bàn xã A Nông.