Đặc sắc lễ hội Hữu Chấp

Hữu Chấp là một làng cổ nằm bờ nam sông Cầu, người dân chủ yếu sinh sống bằng nghề trồng lúa nước và nghề kéo gỗ thuê. Hàng năm, sau những ngày lao động vất vả, nhân dân nơi đây tổ chức lễ hội vào ngày mồng 4 tháng Giêng, là một trong những lễ hội diễn ra sớm nhất trong 49 làng Quan họ gốc. Độc đáo nhất ở lễ hội Hữu Chấp là trò kéo co nổi tiếng còn gọi là hội kéo co mà ngày nay vẫn được gìn giữ. Theo tục lệ xưa, trai đinh 18 tuổi phải vào hàng giáp để thực hiện nghĩa vụ với làng, 50 tuổi vào bàn các cụ, được bàn việc làng, ra đình được ngồi mâm cao cỗ đầy.

Để chuẩn bị cho hội làng, hàng năm Hữu Chấp bầu ra hai ông quan đám chịu trách nhiệm dầu đèn ở đình. Phần lễ ở hội Hữu Chấp được chuẩn bị chu đáo từ một tháng trước khi diễn ra lễ hội. Các cụ họp bàn phân công từng nhóm, từng người chuẩn bị tập luyện. Sáng mồng 4 làng chọn những thanh niên khỏe mạnh chưa lập gia đình khiêng kiệu, bên trong có đặt chóe, rước ra bờ sông Cầu, sau đó cử bốn thanh niên hai nam, hai nữ khiêng xuống thuyền, chèo thuyền ra giữa sông Cầu để lấy nước vì các cụ cho rằng nước ở giữa sông là trong nhất. Lấy nước xong, rước về đình, lễ tế bắt đầu được tiến hành theo nghi thức truyền thống.

Phần hội, tại đình dân làng tổ chức kéo co vào chiều mồng 4, đây là phần độc đáo, hấp dẫn nhất trong lễ hội ở Hữu Chấp. Tương truyền, xưa nơi đây có nghề kéo gỗ thuê ở các bến sông, thường thì những cây gỗ nặng ở bến sông, các thợ nơi khác chịu thì phường kéo gỗ Hữu Chấp lại kéo được nên được tín nhiệm. Vì vậy, bao giờ hội Hữu Chấp cũng có trò kéo co. Trò kéo co được chuẩn bị rất công phu. Làng phải cử người đi chọn tre để làm dây kéo từ trước ngày hội hàng tháng. Đó là cây tre to, chắc, thẳng không bị đốt, lấy ở búi tre của gia đình không có tang.

Làng chọn hai cây dây kéo, cạo sạch tinh tre sau đó nối hai cây lại với nhau bằng cách đục hai cây tre rồi lồng hai đòn gánh, xong lấy lạt quấn chặt tết thành ba con nhện, một con ở giữa to, hai con ở hai đầu nhỏ hơn, tượng trưng cho sự đoàn kết, gắn bó keo sơn, chặt chẽ của nhân dân trong làng. Làm xong cây dây kéo, làng cho treo ở trước cửa đình để thờ, đến chiều mồng 4 hai ông cai đám làm lễ hạ hai cây dây kéo xong, bốn ông hóa cầm cờ lệnh dẫn các trai đinh tham gia kéo co ra làm lễ thành hoàng làng, chào dân làng. Ba hồi trống lệnh vang lên, bốn ông Hóa phất cờ đi vòng ba lượt rồi hạ lệnh kéo co. Tham gia kéo co là trai đinh hàng giáp được chia làm hai phe, phe Đông và Tây, tất cả cởi trần, đóng khố thắt lưng nhiễu điều. Trong quá trình kéo co, trống thúc giục liên hồi cùng dân làng hò zô cổ vũ.

Làng quy định phải kéo co ba keo, bên nào kéo được hai keo thì thắng. Trong hai keo đầu dân làng những ai đứng cổ vũ không ai được giúp phe nào, đến keo thứ ba, làng cho thoải mái, ai giúp bên nào thì vào phe ấy. Thường thì bên Đông sẽ thắng vì có dân Cổ Mễ và Đẩu Hàn lên kéo giúp. Họ tin rằng năm đó lúa chiêm sẽ được mùa.

Trong ngày hội ở Hữu Chấp không thể thiếu sinh hoạt văn hóa Quan họ của các bọn Quan họ trong làng và các bọn Quan họ bạn. Hữu Chấp có 4 bọn Quan họ kết bạn với Quan họ ở Thanh Sơn, Cổ Mễ, Đẩu Hàn. Theo tục lệ, trước ngày hội, các bọn Quan họ Hữu Chấp sang mời các bọn Quan họ bạn sang chơi hội, chơi Quan họ. Từng bọn Quan họ cử người ra tận đầu làng để đón bạn, sau đó đưa bạn đi lễ đình, lễ chùa, rồi mời bạn về nhà chứa nghỉ ngơi, ăn cơm rồi tổ chức hát canh đến đêm khuya, rạng sáng mới nghỉ ngơi.

Sau đó tiếp tục canh hát đối đáp đến chiều tối mới lưu luyến giã bạn, hẹn đến mùa hội sau. Ngoài hoạt động của các bọn Quan họ Hữu Chấp với các bọn kết bạn còn có các bọn Quan họ ở các làng lân cận như Viêm Xá, Đẩu Hàn… rủ nhau đi chơi hội, gặp nhau, mời nhau ăn trầu rồi từng cặp một bọn nam, bọn nữ ca với nhau ở trung tâm hội theo hình thức hát hội đến chiều tối mới tan. Ý thức việc gìn giữ những giá trị quý báu di sản văn hóa Quan họ, các thế hệ liền anh, liền chị Hữu Chấp ngày nay vẫn không ngừng sưu tầm, rèn luyện câu ca Quan họ cổ và truyền dạy cho thế hệ măng non quê nhà. Vào dịp hè, lớp lớp thế hệ Quan họ măng non Hữu Chấp lại náo nức rủ nhau đến sinh hoạt cùng CLB Quan họ Hữu Chấp để được học hỏi đôi ba câu, được ngấm mạch nguồn di sản của quê hương ngay từ thơ bé.

Quê hương Hữu Chấp ngày nay với sự phát triển làng lên phố, có nhiều đổi thay nhưng những truyền thống văn hóa tốt đẹp vẫn được gìn giữ, phát huy, CLB Quan họ Hữu Chấp sinh hoạt thường xuyên, hội thi kéo co được tổ chức hai năm một lần thu hút đông đảo nhân dân và du khách thập phương trảy hội. Lễ hội kéo co Hữu Chấp được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, là nét sinh hoạt văn hóa cộng đồng đặc sắc mang tính nhân văn, cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tốt tươi, cuộc sống người dân được ấm no, hạnh phúc.