Người lưu giữ nghề dệt thổ cẩm ở Châu Phong

Ông Mohamad là người dân tộc Chăm Hồi giáo, sinh năm 1958, ở tại tổ 4, ấp Phũm Soài, xã Châu Phong, thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang. Tốt nghiệp đại học Sư phạm Cần Thơ năm 1983, vừa dạy học, vừa làm dệt tại gia đình, nhưng do hoàn cảnh kinh tế khó khăn nên năm 1991, ông xin nghỉ dạy học để toàn tâm toàn ý với nghề dệt thổ cẩm gia truyền.

Theo phụ giúp cha mẹ ngay từ khi còn nhỏ, ông Mohamad cùng các chị gái làm những việc nhẹ nhàng như phơi chỉ, suốt chỉ, quay sợi… Mẹ mất sớm, sức khỏe của cha cũng yếu dần theo tuổi tác, lại được cha động viên, nên ông Mohamad cố gắng giữ nghề.

Theo lời ông Mohamad, để làm ra những tấm thổ cẩm đẹp, hấp dẫn thị trường thì cần phải trải qua 8 công đoạn làm thủ công tỉ mỉ, chi tiết, khéo léo, cẩn trọng của người dệt, như ngâm sợi qua đêm; tẩy trắng; tạo hoa văn; nhuộm màu; xả vải; phơi khô; suốt ép; mắc sợi dọc; quấn trục và cuối cùng là dệt ra sản phẩm.

Đặc biệt, công đoạn nhuộm màu sợi, màu vải luôn là khâu quan trọng và có những bí quyết khác nhau được lưu truyền từ nhiều đời.

Ông Mohamad cho biết, do giá thành nguyên liệu nhuộm công nghiệp cho vải thổ cẩm rẻ và bền nên hiện nay vải thổ cẩm không còn nhuộm bằng chất liệu có từ thiên nhiên từ Keiest (mủ cây), Pahud (vỏ cây), mặc nưa (trái cây) như trước. Nhưng sản phẩm thổ cẩm với những hoa văn truyền thống tinh xảo được tạo trên xà rông và thổ cẩm, cơ bản vẫn giữ được nét văn hóa độc đáo, đặc trưng như: Hoa văn mặt võng, con thoi, lồng đèn, ô vuông, con thoi, cánh quạt, răng cưa, mặt trời, hoa lá…

Hoa văn trên vải thổ cẩm của người Chăm chứa đựng nhiều ý nghĩa về thiên nhiên, cảnh sinh hoạt trong cuộc sống lao động và phong tục tập quán, văn hóa. Kỹ thuật thủ công khéo léo, mang tính thẩm mỹ cao, dễ sử dụng, giá cả phải chăng, phù hợp với thị hiếu nên được các thị trường trong và ngoài nước ưa chuộng, nhất là khăn rằn làm bằng vải cotton 100%. Thoải mái và mềm mại, xà rông với 60% cotton và 40% tơ khiến cộng đồng người Chăm thường mua để mặc hằng ngày.

Ngoài việc chuyên sản xuất xà rông, khăn rằn, cơ sở dệt thổ cẩm của ông còn dệt thêm những sản phẩm mới bằng hoa văn thổ cẩm với nhiều màu sắc khác nhau và may thành các túi xách mẫu mã đa dạng để phục vụ du khách.

Bên cạnh khách hàng truyền thống là khách du lịch trong và ngoài tỉnh, cơ sở dệt của ông còn được đại lý thu mua ứng trước 50% nguyên vật liệu như sợi, phụ liệu và thêm nguồn vốn được tích lũy trong gia đình nên giao dịch thu mua của cơ sở của ông luôn ổn định.

Sản phẩm của ông đã được trưng bày tại các sự kiện lớn trong nước và các hội chợ, các sự kiện xúc tiến du lịch. Đặc biệt, ông đã tham gia hai lần tại lễ hội tôn vinh dệt thổ cẩm Việt Nam với quy mô toàn quốc ở Đắk Nông vào năm 2019 và 2020.

Ông Mohamad mong muốn: “Về lâu dài, chúng tôi mong muốn được các cơ quan chức năng, các sở, ban, ngành hỗ trợ, giúp đỡ và tạo điều kiện cho những người theo nghề hiện nay được thăm quan học tập, được tham gia hội chợ, quảng bá và hỗ trợ kinh phí nhiều hơn nữa. Đồng thời, các sở, ngành kinh tế kết hợp với du lịch giới thiệu những nét nổi bật riêng của thổ cẩm Chăm Hồi giáo cho du khách thập phương được biết tới”.

Dệt thổ cẩm là biểu tượng đầy tự hào và cũng là nét đẹp văn hóa cổ truyền không thể thiếu trong đời sống vật chất, tinh thần của đồng bào dân tộc Chăm. Tuy nhiên, do cuộc sống hiện đại tác động, vì vất vả nên nghề dệt của người Chăm không còn được nhiều người chú trọng như trước. Giờ đây, ở Phũm Soài không còn nhiều người theo nghề dệt, họ tìm nghề khác có thu nhập cao mà ít vất vả hơn.

Nhất là một bộ phận thanh niên, không còn muốn theo nghề truyền thống mà chuyển sang làm việc khác, ví dụ như công nhân. Ông Mohamad luôn trăn trở vì lo sợ rằng trong tương lai, nếu không giữ gìn, quảng bá thì dệt thổ cẩm của người Chăm Hồi giáo sẽ bị mai một rồi mất dần. Thế nên ông cũng như những người làm nghề ở ấp Phũm Soài vẫn luôn động viên nhau cố gắng, nỗ lực khắc phục khó khăn.

Giờ đây, nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Chăm ở xã Châu Phong đã trở thành điểm đến quen thuộc của du khách thập phương. Chủ tịch UBND xã Châu Phong, bà Võ Thụy Ý Như cho biết: “Ngoài việc giới thiệu sản phẩm dệt cho khách du lịch, ông Mohamad còn giới thiệu về bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc Chăm An Giang. Đặc biệt, ông còn liên kết với đầu bếp ở địa phương phục vụ món ăn đặc trưng của dân tộc Chăm khi có yêu cầu.

Nhờ sự đổi mới sáng tạo nên đã thu hút được bình quân mỗi tháng 3.000 lượt du khách, nhất là khách nước ngoài. Hiện tại, làng Chăm Đa Phước có hai bến thuyền phục vụ khách thăm quan”.

Còn ông Ysa, một người dân ở làng Chăm Đa Phước chia sẻ: “Việc giữ gìn và phát huy văn hóa truyền thống, gắn với du lịch cộng đồng không chỉ giúp bà con dân tộc Chăm tang thu nhập, nâng cao chất lượng cuộc sống, mà còn giúp người dân nơi đây mạnh dạn, tự tin hơn trong giao tiếp. Rất nhiều người đã vươn lên thành đạt”.

Trải qua bao thăng trầm, dệt truyền thống Chăm đã giúp những người đầy tâm huyết tích cực giữ nghề như ông Mohamad không thiếu việc làm, tăng cao thu nhập và góp phần phát triển đời sống kinh tế- xã hội địa phương.