Người đội trưởng nhiệt huyết “giữ lửa” văn hóa cồng chiêng

Thôn Kon Tơ Neh vào sáng ngày chủ nhật rộn ràng hơn ngày thường, vì người dân tranh thủ dậy từ sớm để đi nhà thờ và họp thôn tại nhà rông trung tâm. Cũng tại đây, chúng tôi có dịp được thôn trưởng Y Byenh giới thiệu về cồng chiêng, văn hóa cồng chiêng, ý nghĩa cồng chiêng đối với cuộc sống của người dân. Đặc biệt, qua sự giới thiệu của vị thôn trưởng, chúng tôi đã có được một cuộc gặp gỡ đầy thi vị với nghệ nhân A Kyunh.

Nghệ nhân A Kyunh (44 tuổi) là dân tộc Ba Na, sinh ra và lớn lên ở huyện Kbang (tỉnh Gia Lai). Năm 2000, sau khi lấy vợ, nghệ nhân A Kyunh chuyển đến sinh sống ở thôn Kon Tơ Neh và bắt đầu đóng góp vào sự nghiệp cồng chiêng của thôn. Hiện nay, ông là Đội trưởng Đội chiêng nam ở thôn Kon Tơ Neh, xã Đăk Tờ Re, huyện Kon Rẫy, tỉnh Kon Tum.

Được biết, bố của nghệ nhân A Kyunh cũng là một nghệ nhân chơi chiêng có tiếng, đó cũng chính là nguồn cảm hứng để ông đến với chiêng như hiện nay. Theo nghệ nhân A Kyunh, những âm thanh ngân vang của tiếng cồng, tiếng chiêng kết hợp với giai điệu du dương của các loại đàn ca đã thấm vào máu mình. Sự đặc biệt của tiếng cồng chiêng chính là mê hoặc lòng người, khiến càng nghe càng nghiện, càng chơi lại càng mê.

Xã hội ngày càng phát triển, sự hiện đại về mọi mặt giúp đời sống của người dân thôn bản thay đổi nhiều, nhưng cũng khiến những người luôn tâm huyết với việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc mình như nghệ nhân A Kyunh trăn trở. Chính vì vậy, nghệ nhân A Kyunh đã tìm cách để giữ gìn, để phát huy bản sắc văn hóa truyền thống.

Nghệ nhân A Kyunh “xung phong” đảm nhiệm việc truyền dạy cho thế hệ trẻ, ông luôn ý thức tuyên truyền cho lớp trẻ của dân làng về sự cần thiết phải giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc của mình. Đáp lại sự kỳ vọng của ông, lớp trẻ hiện nay của làng chăm lo học tập và biết quý trọng văn hóa truyền thống, trong đó có cồng chiêng.

Được biết, đội chiêng nhí tại làng gồm 14 em đều có khả năng tương đương nhau, thường tập hợp trước nhà rông mỗi sáng cuối tuần để cùng nhau tập chiêng. Nói về thầy giáo A Kyunh của mình, em A Doar hào hứng: “Thầy rất nhiệt tình, quá trình dạy luôn tạo cho các em tâm lý thoải mái nên lớp học rất vui, ai cũng muốn đi học. Qua những lời chỉ dạy của thầy, chúng em càng thêm hiểu và trân trọng giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình”.

Giới thiệu với chúng tôi về vị trí, vai trò của mình khi biểu diễn cùng đội, nghệ nhân A Kyunh cho hay, ông vừa chỉ huy vừa đảm nhiệm chơi giai điệu trên những chiếc chiêng nhỏ, những thành viên khác thì đảm nhiệm chơi chiêng lớn để giữ nhịp.

Theo nghệ nhân A Kyunh, cồng chiêng được xem như linh hồn của buôn làng và là báu vật của cha ông để lại. Muốn chơi được chiêng hay trước hết cần phải hiểu nó, xem nó như bạn, người chơi và chiêng phải hòa vào nhau làm một thì âm thanh đánh ra mới có hồn, da diết và tạo cảm xúc.

Mỗi bài chiêng khác nhau đều có nhịp điệu, tiết tấu đặc trưng, mang thông điệp và tác dụng khác nhau trong mỗi dịp lễ hội. Do đó, với mỗi bài, các nghệ nhân đánh chiêng phải có sự thay đổi trong diễn tấu và tập đi tập lại nhiều lần cho thành thục, không bài nào giống bài nào.

Để chúng tôi đến gần hơn với “lý thuyết và thực hành”, vừa nói, nghệ nhân A Kyunh vừa lấy chiêng để biểu diễn. Ông sử dụng tay trần để gõ chiêng, từng tiếng vang lên nhịp nhàng chắc chắn và tạo thành giai điệu hấp dẫn mặc dù không cần phối hợp từ nhiều người.

Theo nghệ nhân A Kyunh, cùng từ một chiêng nhưng không phải ai đánh cũng ra âm thanh giống nhau. Sự nhuần nhuyễn, sự dày công tập luyện và cả sự “cảm nhạc” của từng người sẽ cho ra một âm điệu chiêng riêng. Với cá nhân ông, từ nhỏ đã được bố chỉ dạy cho cách đánh cồng chiêng sao cho tiếng vang, ấm và dày, phân biệt được các cung bậc âm thanh khác nhau. Rồi khi lớn lên, được đi nhiều nơi và học hỏi nhiều, tay chiêng của ông càng trở nên chắc chắn và sắc sảo. Và cũng chính điều đó đã làm nên một Đội trưởng Đội chiêng A Kyunh- “cao tay” như hiện nay.

“Cồng chiêng như đã ăn sâu vào máu và trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của tôi. Bà con thôn Kon Tơ Neh cũng rất yêu chiêng, mến chiêng và là một trong số ít những thôn còn giữ được phong trào chơi chiêng mạnh mẽ dù nhịp sống hiện đại và các thể loại nhạc mới đã khiến cồng chiêng không được các thế hệ trẻ yêu thích” – Nghệ nhân A Kyunh chia sẻ.

Nghệ nhân A Kyunh cho biết thêm: “Hiện trong thôn vẫn còn 2 bộ chiêng chính của làng dùng để các nghệ nhân và già làng tập luyện khi rảnh rỗi. Việc duy trì đội chiêng và sự tập luyện đều đặn của thôn là sự nỗ lực không hề nhỏ của những nghệ nhân gạo cội, già làng, người có uy tín. Chính điều đó đã góp phần không nhỏ để khơi dậy niềm đam mê và ý thức bảo tồn văn hóa truyền thống của lớp trẻ, các nghệ nhân nhí nơi đây”.

Theo chân nghệ nhân A Kyunh, chúng tôi đã đến thăm nhà nghệ nhân A Phái (65 tuổi)- Đội phó Đội chiêng để thăm thú bộ chiêng của làng. Nghệ nhân A Phái trước đây từng là Đội trưởng Đội chiêng của làng. Sau khi già, ông trao lại vị trí Đội trưởng ấy cho nghệ nhân A Kyunh.

Khi được hỏi về những đóng góp của nghệ nhân A Kyunh trong văn hóa cồng chiêng tại làng, nghệ nhân A Phái cho hay: “Từ khi được giữ vị trí Đội trưởng Đội chiêng, nghệ nhân A Kyunh luôn chú trọng tính đoàn kết và tinh thần tập luyện của cả đội, ai nấy đều luôn đặt lợi ích của đội, của buôn làng lên hàng đầu, đi tập đúng giờ và kỷ luật. Nhờ vậy, thời gian gần đây, phong trào văn hóa tại thôn, trong đó có cồng chiêng luôn được các cấp, các ngành biểu dương”.

Thôn Kon Tơ Neh cũng nổi tiếng là thôn đi đầu trong các hoạt động văn hóa, nhất là cồng chiêng tại địa phương. Các tiết mục cồng chiêng ở đây mỗi lần đi thi đều được giải cao. Đội cồng chiêng của thôn cũng rất được du khách ưa chuộng, thường xuyên được mời đi biểu diễn phục vụ ở nhiều huyện trong tỉnh.

Xã hội càng phát triển, càng cần có những người luôn đam mê và có ý thức giữ gìn văn hóa truyền thống như nghệ nhân A Kyunh của làng Kon Tơ Neh. Hy vọng rằng, trong tương lai, với sự dìu dắt của người Đội trưởng Đội chiêng này, lớp trẻ sẽ tiếp nối việc bảo vệ, phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng và bảo tồn những nét đẹp văn hóa truyền thống nơi này.