Lai Châu: Bảo tồn và phát huy giá trị trò chơi dân gian dân tộc Mông

Lai Châu có 20 dân tộc cùng sinh sống, trong đó người Mông chiếm 22,30% dân số, cư trú ở 8 huyện, thành phố nhưng cơ bản tập trung nhiều ở các huyện Mường Tè, Sìn Hồ, Phong Thổ, Than Uyên. Với sự nỗ lực từ chính quyền địa phương và sự đoàn kết của đồng bào trên địa bàn, các trò chơi dân gian dân tộc Mông đang ngày càng được bảo tồn, phát huy và dần trở thành hoạt động không thể thiếu trong đời sống đồng bào Mông.

Trò chơi dân gian có ý nghĩa đặc biệt trong tâm thức của cộng đồng các dân tộc. Mỗi trò chơi tuy có ý nghĩa, cách chơi khác nhau, nhưng tựu chung đều xuất phát từ cuộc sống lao động sản xuất hằng ngày của đồng bào, phục vụ mục đích vui chơi, giải trí, rèn luyện sức khỏe, tăng cường đoàn kết cộng đồng.

Trò chơi ném Pao của học sinh dân tộc Mông trường PTDTBT TH Tả Ngảo Lai Châu

Các trò chơi dân gian dân tộc Mông nói riêng và cộng đồng các dân tộc Việt Nam nói chung đều thể hiện truyền thống thượng võ, tính phong phú, đa dạng, năng động và mưu trí, lanh lẹ, khéo léo, bền bỉ trong hoạt động. Các trò chơi dân gian dân tộc Mông như: Bập bênh, đánh đu, đẩy gậy, bắn nỏ, ném pao, tù lu... tồn tại từ lâu và trải dài cùng lịch sử của dân tộc. Ngày nay, các trò chơi này được sử dụng để thi đấu trong các ngày hội, ngày xuân, vui chơi và được coi là hoạt động không thể thiếu trong đời sống đồng bào Mông.

Trong những năm qua, Sở Văn hóa, Thể thao & Du lịch tỉnh Lai Châu đã tham mưu cho UBND tỉnh về công tác bảo tồn, giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa tốt đẹp các trò chơi dân gian dân tộc Mông. Đồng thời, phối hợp các cơ quan, ban, ngành, địa phương trong thực hiện nhiệm vụ này; thường xuyên đưa các nội dung thi đấu vào các ngày hội, lễ, tết. Tích cực tuyên truyền, vận động bà con dân tộc Mông bảo tồn các trò chơi. Từ đó, góp phần củng cố khối đại đoàn kết các dân tộc, nâng cao đời sống tinh thần cho người dân.

Trẻ em người Mông chơi Tù Lu từ bé

Trong những trò chơi dân gian thì ném pao được nhiều người Mông ưa thích. Quả pao được người Mông khâu bằng các miếng vải lanh thành trái tròn, to bằng quả cam rồi nhồi bông, vải vào trong. Để tham gia, người chơi phải phân chia 2 đội, bên nam và nữ khoảng cách 5-7m. Tài khéo léo của người ném là không cho pao rơi xuống đất và được giao ước với nhau bằng số lần ném, số lần bắt được; bên thua phải hát một bài hoặc làm một điều gì đó bên thắng yêu cầu.

Nếu như ném pao có cả con trai và con gái tham gia thì trò đánh quay (tù lu) chỉ dành riêng cho những chàng trai khỏe mạnh. Để làm ra cù tốt, trước tiên người chế tác cần chọn loại gỗ tốt, cứng (thường là gỗ đinh, nghiến) có đường kính khoảng 10cm. Sau đó cẩn thận dùng dao khéo léo gọt, đẽo tròn, đầu dưới thu nhỏ dần thành nhọn, đầu trên dạng bán cầu. Dây được quấn quanh con cù đến sát cán cầm, người chơi một tay cầm cù, một tay cầm cán và dùng lực mạnh của cánh tay cầm cán, đồng thời buông tay cầm cù. Lúc này con cù theo lực vung của cánh tay người chơi lao ra quay tại vòng tròn cố định hoặc đánh vào con cù khác. Để chơi đánh cù, mỗi bên thường có từ 1-2 người trở lên nhưng không quá 4 người.

Bắn nỏ đã trở thành môn thể thao không thể thiếu trong mỗi ngày lễ, ngày hội lớn của các địa phương trên địa bàn tỉnh Lai Châu

Còn đánh đu là trò chơi dân gian mang tính văn hóa-thể thao, phổ biến ở người Mông và thường được tổ chức vào dịp tết, lễ hội. Người dân trồng một vài cây đu ở giữa thửa ruộng, gần nơi tổ chức lễ hội để trai, gái lên đu với nhau. Cây đu được trồng bởi 6-8 cây tre dài vững chắc để chịu được sức nặng của hai nguời cùng với lực đẩy quán tính. Lên đu có thể 1 hoặc 2 người, càng nhún mạnh, cần đu càng được nâng lên cao, chuyền từ bên nọ sang bên kia. Cần đu lên ngang với ngọn đu là hay nhất. Trò chơi này ngoài mang tính thể thao, rèn luyện và giải trí còn là dịp để trai gái giao lưu gần gũi, tỏ tình với nhau.

Xác định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Trong đó, công tác bảo tồn và phát huy các trò chơi dân gian dân tộc Mông được tỉnh Lai Châu đặc biệt quan tâm. Tỉnh đã xây dựng kế hoạch bảo tồn và giới thiệu các nét văn hóa đặc trưng của dân tộc Mông, trong đó có các trò chơi. Thường xuyên đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, quy hoạch sân bãi tập luyện thể dục thể thao. Tổ chức các lễ hội dịp đầu xuân, ngày hội văn hóa, đại hội thể dục thể thao nhằm đưa các môn của đồng bào dân tộc Mông vào thi đấu. Từ đó, góp phần giáo dục truyền thống, khơi dậy niềm tự hào của mỗi người dân về mảnh đất giàu bản sắc văn hóa.

Trò chơi đánh cù (tù lu) được huyện Than Uyên đưa vào thi đấu tại Đại hội Thể dục Thể thao lần thứ VII năm 2021

Hiện nay, tỉnh Lai Châu cũng đưa một số trò chơi dân gian dân tộc Mông phổ biến như: Tù lu, đẩy gậy, bắn nỏ… vào thi đấu trong các giải thể thao, hội khỏe, đại hội thể thao, ngày hội văn hóa dân tộc Mông, lễ hội Gầu Tào. Tại các bản du lịch, bà con dân tộc Mông cũng tổ chức các trò chơi dân gian để phục vụ du khách, vừa quảng bá nét văn hóa tốt đẹp đồng thời luyện tập để phục vụ thi đấu tham gia các sự kiện thể thao. Tích cực truyên truyền, giáo dục cho quần chúng Nhân dân hiểu về ý nghĩa của việc giữ gìn, bảo lưu những trò chơi dân gian dân tộc Mông. Rà soát, thống kê các trò chơi dân gian tiêu biểu nhằm tạo điều kiện thuận tiện cho việc quản lý và có chính sách bảo tồn, phát triển và đưa trò chơi dân gian vào trong đời sống hàng ngày. Ngoài ra, tỉnh chỉ đạo các cơ quan chuyên môn phối hợp các địa phương có đồng bào dân tộc Mông sinh sống tổ chức tập huấn hướng dẫn cán bộ văn hóa cách thức tổ chức chơi những trò chơi dân gian.

Việc bảo tồn những trò chơi dân gian dân tộc Mông không chỉ giữ gìn, phát huy, thỏa mãn nhu cầu vui chơi giải trí mà còn là cách thức phát triển toàn diện về thể lực, kỹ năng, là sự kết nối cộng đồng. Qua đó, góp phần tô điểm thêm nét đặc sắc của các trò chơi dân gian trong cộng đồng các dân tộc Lai Châu nói riêng và Việt Nam nói chung.