Độc đáo lễ ăn cơm mới của người Ê đê

Các dân tộc bản địa Tây Nguyên nói chung, Đắk Lắk nói riêng, có một nền văn hóa nghi lễ - lễ hội vô cùng độc đáo. Theo quan niệm của người Êđê, sau khi lúa được đưa về nhà, phải đem gạo mới nấu thành cơm cúng thần linh để báo cáo những thành quả lao động trong năm, cảm tạ trời đất, tổ tiên đã cho một mùa vụ bội thu và cầu mong các thần linh tiếp tục phù hộ cho mùa vụ mới mưa thuận gió hòa, cuộc sống ấm no, gia đình sung túc.

Lễ cúng cơm mới là phong tục của rất nhiều dân tộc tại Tây Nguyên

Lễ ăn cơm mới (hma ngắt) của người Ê-đê cũng có ý nghĩa tương tự như lễ cúng Mpan bar của người M'nông sau mùa lúa về kho, không chỉ đơn thuần là việc lao động cụ thể, mà coi như một cách “thu hồn lúa về nhà”, và “kho chứa lúa là nơi trú ngụ của hồn lúa”, một “chốn thiêng liêng trong gia đình”. Cũng chỉ từ sau lễ cúng này, mọi kiêng kỵ trong thu hoạch mới được chấm dứt.

Lễ ăn cơm mới của người Êđê được tổ chức sau mùa thu hoạch vào dịp cuối năm âm lịch, lễ diễn ra theo tuần tự từng nhà, theo trật tự đã thỏa thuận trước. Lễ được tổ chức to hay nhỏ, nhiều ngày hay ít ngày cũng tuỳ thuộc vào kết quả thu hoạch mùa màng của mỗi gia đình.

Để ngày lễ diễn ra thuận lợi, mỗi người dân trong làng đều háo hức chuẩn bị, mỗi người một việc. Trong nhà, người đàn ông là trụ cột nên sẽ lo việc chuẩn bị rượu cần, heo, gà để giết thịt, vào rừng chặt cây, đẽo cột gơng (cột để buộc ché rượu cần trong lễ), còn phụ nữ thì đảm đương bếp núc, nấu nướng. Người già, trẻ nhỏ ai cũng tất bật chọn váy, áo, khố… đẹp nhất để mặc trong ngày lễ quan trọng nhất trong năm này.

Già làng thực hiện lễ cúng

Mọi thứ đã được chuẩn bị xong, cẩn thận và đầy đủ, dân làng mời thầy cúng được tín nhiệm nhất để làm lễ. Sau khi quần áo chỉnh tề, tiếng chiêng với nhịp điệu vừa trầm hùng, vừa náo nức nổi lên, thầy cúng thay mặt dân làng đọc lời khấn nguyện để tỏ lòng biết ơn, thành kính các thần.

Mọi nghi lễ diễn ra trang nghiêm và nhanh gọn, sau đó là bắt đầu tiệc vui. Hòa trong tiếng nhạc cồng chiêng rộn ràng, mọi người từ già đến trẻ đều vui vẻ ăn uống, vui chơi, ca hát… Không chỉ những người trong buôn làng, khách khứa khi mời đến dự lễ này đều được đón tiếp nồng nhiệt và khi ra về sẽ được gia chủ trao tay một gói nhỏ thức ăn như để chia đều may mắn, sự sung túc cho mọi nhà.

Lễ chia làm 2 phần cơ bản: Phần lễ (“Lễ cúng thần”) và phần hội (“Ăn cơm mới”). Lễ vật cúng gồm: Thịt heo; rượu cần; cơm mới; bầu nước lã; ông điếu; bếp đựng than; các nông cụ (1 cây cuốc, 1 cây rựa, 1 cây rìu)… Sau khi lễ vật được bày biện xong, gia chủ sẽ mời thầy cúng giàu kinh nghiệm, được mọi người kính nể tiến hành làm lễ cúng cho Yàng (thần).

Lễ cúng cơm mới là dịp để người dân các đồng bào Ê đê thể hiện lòng thành kính trước các đấng thần linh đã cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu

Nét độc đáo là lễ Ăn Cơm mới được tổ chức theo từng hộ gia đình. Theo đó, gia đình nào được mùa, điều kiện khá giả thì lễ ăn cơm mới được tổ chức khá rình rang, họ làm heo tế thần, 5- 7 ché rượu, tấu cồng 3, chiêng 5, kéo dài thâu đêm suốt sáng. Gia đình nào khi cúng cơm mới thì mời bà con trong buôn đến dự lễ, ăn uống, chung vui. Lễ Cúng Cơm mới ở buôn có đông người thì kéo dài cả tháng như tết của Kinh, buôn có ít hộ hơn thì kéo dài 2-3 tuần. Đây cũng là dịp gia chủ mời bà con, họ hàng, bạn bè các buôn lân cận cùng vui chơi, ăn uống. Nhà nào càng đông khách thì niềm vinh dự như được nhân lên, bởi nó thể hiện mối quan hệ, điều kiện kinh tế, vị thế của gia đình đối với buôn làng.

Lễ ăn cơm mới không diễn ra đồng loạt mà theo tuần tự, lễ được trải đều từ nhà này sang nhà khác, bắt đầu từ tháng Chạp đến tháng Giêng trong không khí nhộn nhịp, hân hoan của dân làng. Trong những ngày này, người dân Ê đê tạm gác hết các công việc khác lại, họ cùng nhau vui chơi, ăn uống và múa hát. Đây không chỉ là dịp để người Ê đê tận hưởng những thành quả sau một năm lao động vất vả, mà ý nghĩa lớn nhất ngày lễ này mang lại là để người dân tạ ơn thần lúa và chuẩn bị đón năm mới, đón xuân.

Người dân tộc Ê đê đang tập luyện và chuẩn bị cho lễ cúng cơm mới

Tiệc vui sẽ diễn ra cho đến tận đêm. Khi đó, người dân trong làng không ca hát, nhảy múa nữa mà họ tập trung lại, ngồi quây quần bên nhau để nghe già làng hoặc một người giỏi giang, hiểu biết rộng kể Khan - khúc tráng ca truyền thống của người Ê đê.

Lễ ăn cơm mới là dịp để người dân Ê đê hồi ức lại quá khứ hào hùng của họ và trong không khí mùa xuân của năm mới, đây là khoảng thời gian để họ ăn uống, ca hát thâu đêm, để rồi sau đó lại bắt tay vào một vụ mùa mới với mong muốn mùa màng bội thu, ấm no và may mắn.