Lễ cúng hồn trâu của người Lự

Lễ Sú Khon khoài của người Lự thường diễn ra sau mùa màng, dành để tri ân đồng hành con trâu đã nỗ lực sản xuất, mang lại mùa màng bội thu. Sau khi hoàn thành công việc cày cấy, cả bản làng tổ chức cuộc họp để thảo luận và đồng thuận về việc tổ chức lễ. Thầy cúng đảm nhận nhiệm vụ xem lịch để chọn ngày lễ phù hợp, đồng thời chuẩn bị các nghi thức cúng tế.

Trong quá khứ, khi bà con trong bản sở hữu nhiều trâu, họ đã dành một khu bãi trên đồi rừng để tạo nên sàng khoài (bãi trâu) – nơi thả trâu chung của cả bản, mà không cần sự giám sát của người đi chăn thả. Giờ với sự tiến bộ của công nghệ và sự hỗ trợ từ các công cụ, máy móc trong nông nghiệp, người dân giảm bớt việc nuôi trâu. Và mặc dù ít đi, những bãi trâu vẫn được duy trì để phục vụ những gia đình còn sở hữu trâu và tiếp tục giữ gìn một phần nền văn hóa truyền thống.

Sau khi thầy cúng đã chọn được ngày lành và tháng tốt cho lễ, các chủ trâu hân hoan lên sàng khoài, đưa những chú trâu của gia đình về chuẩn bị cho nghi lễ quan trọng. Đoàn rước đi đầu bởi các chủ trâu, đồng hành với những chú trâu đã đồng hành, giúp đỡ gia chủ trong suốt một năm.

Ngay sau đó, đoàn nhạc lễ xuất hiện với tiếng trống và chiêng, điều này báo hiệu sự khởi đầu của lễ hội. Cuối cùng, đoàn rước trâu gồm các chàng trai, cô gái múa dẻo, hát hay nhất bản, vừa đi đường vừa khua trống và đánh chiêng, tạo ra bức tranh vô cùng sinh động. Các cô gái thể hiện điệu xòe truyền thống, tươi vui đón trâu về, trong khi các chàng trai lắc mõ trâu, đồng thời chỉ đường cho hồn trâu không bị lạc lối giữa không gian rộng lớn.

Khi đoàn rước trâu về đến nơi làm lễ chính, các thầy cúng đã sẵn lòng tại cổng, bên cạnh đó là các lễ vật được các thanh niên khỏe mạnh mang trên tay. Sau khi các chủ trâu hướng dẫn trâu vào chuồng cúng, đoàn nhạc lễ và đoàn rước trâu cũng đã có mặt ngay tại khu vực trước chuồng cúng.

Một con gà trống được cẩn thận chọn lựa để làm tế vật, được thầy cúng cầm trên tay. Thầy cúng vừa cúng vừa nhấc vai trâu qua vai, lưng trâu, mô phỏng hành động tháo vai trâu như mỗi khi trâu trở về sau một ngày làm việc.

Khi kết thúc lễ cúng vai trâu, các thầy cúng tiếp tục lễ cúng hồn trâu. Mâm lễ được dâng gồm xôi, gà, cuộn chỉ trắng, cỏ non, nước sạch, cơm, gạo, thóc, muối, nước quả bồ kết, rượu sáp ong. Đến cuối phần lễ cúng hồn trâu, các thầy cúng tôn kính dâng mâm lễ, biểu tượng của lòng biết ơn và lòng thành kính, để tạ ơn và xin thần linh phù hộ, hồn trâu về với trâu, hồn người về với người.

Khi kết thúc lễ cúng hồn trâu, thầy cúng hướng dẫn các chủ nuôi trâu đến bàn lễ chính tại trung tâm sân khấu, nơi được sắp xếp sẵn để tiến hành lễ buộc chỉ tay cho họ. Bàn lễ chính trang trí đầy đủ với các lễ vật như xôi, gà, rượu, và chỉ trắng, tạo nên không khí trang nghiêm và thiêng liêng. Các chủ trâu, đại diện cho cộng đồng, thể hiện lòng kính trọng và biết ơn đối với đóng góp của trâu trong cuộc sống nông nghiệp, qua nghi thức buộc chỉ tay được tiến hành bởi thầy cúng.

Đầu tiên, thầy cúng cùng các chủ nuôi trâu ngồi quanh bàn lễ, đặt ngón tay lên bàn để tiến hành lễ buộc chỉ tay, và đồng thời xin thần linh ban ơn để trâu trả hồn chủ. Sau khi lễ cúng hoàn tất, mọi người hòa mình vào không khí vui tươi, tổ chức bữa ăn uống chung để cùng nhau chia sẻ niềm vui và tôn vinh trâu.

Hôm sau, trâu được thả lên bãi thả chung, tạo nên hình ảnh hòa mình vào tự nhiên, nơi trâu có thể thư giãn và tận hưởng không gian rộng lớn. Khi lúa chín và chuẩn bị cho vụ mùa mới, gia đình lại đón trâu về để chăm sóc, đồng thời chuẩn bị cho những công việc nông nghiệp tiếp theo. Sự liên kết giữa con người và trâu không chỉ là nền tảng của nền nông nghiệp mà còn là biểu tượng của tình cảm và sự đồng lòng trong cộng đồng.

Kết thúc lễ Sú Khon khoài, thầy cúng mời trai bản trên, gái bản dưới, không phân biệt người già, trẻ nhỏ kéo nhau tham gia múa xòe. Người Lự tin rằng, càng vui vẻ, càng hân hoan thì may mắn sẽ đến càng nhiều, điều này được thể hiện qua bức tranh vui tươi của mọi người tham gia vào múa xòe, tạo ra không khí phấn khích và đoàn kết trong cộng đồng.