Hấp dẫn bữa cơm của đồng bào Tày

Nhiều lần về Nghĩa Đô (Bảo Yên, Lào Cai), nơi có đông đồng bào Tày sinh sống và còn gìn giữ được nhiều nét văn hóa dân tộc đặc sắc, chúng tôi thực sự ấn tượng bởi bữa cơm thường nhật của người dân nơi đây.

Đặc sản xôi ngũ sắc không chỉ ngon mà rất đẹp và mang rất nhiều ý nghĩa đặc biệt sâu sắc. Theo quan niệm của người dân vùng Tây Bắc, ý nghĩa xôi ngũ sắc ngoài việc thể hiện “ngũ hành” còn thể hiện khát vọng yêu thương. Xôi ngũ sắc thể hiện lòng yêu mẹ, kính cha; tình yêu son sắt, thủy chung của đôi lứa và cũng là tượng trưng cho những điều may mắn, tốt lành. Nguyên liệu dùng để làm ra món xôi ngũ sắc gồm gạo nếp thơm và lá, củ của các loại cây trồng trong vườn nhà. Công dụng của những lá, củ này là để tạo màu cho xôi. Đặc biệt, bà con còn phối tạo màu cho xôi từ lá cây hòa với bột tro rơm nếp rất độc đáo.

Củ niễng là loại rau quen thuộc trồng tại Nghĩa Đô, được bà con người Tày đưa vào thực đơn bữa cơm hằng ngày của gia đình. Đồng bào Tày thường xào củ niễng với lòng vịt, thịt bò hoặc đồ chín. Món ăn này cũng là một vị thuốc trong Đông y, giúp thanh mát, giải độc cho cơ thể.

Vịt bầu Nghĩa Đô là một trong các sản phẩm nông nghiệp bản địa, thế mạnh của địa phương, chất lượng thịt ngon, thơm. Món ăn đơn giản nhất chế biến từ vịt Nghĩa Đô là vịt hấp, chấm với các gia vị giã nhuyễn như: rau răm, gừng, ớt tươi, ớt nướng, quất. Ngoài ra, người Tày Nghĩa Đô còn chế biến các món vịt lam ống nứa, cháo cốm vịt, chả xương vịt, nộm vịt...

Để thưởng thức được nhiều món ngon từ thịt vịt hấp, trong một bữa cơm, từ một con vịt, bà con còn chế biến thêm được món nộm vịt trộn với các loại rau và gia vị... ăn kèm với quả sung ngâm muối.

Cá nướng hai lửa là món ngon khó quên trong mâm cơm của đồng bào Tày. Để có những mẻ cá nướng thơm ngon, đồng bào Tày xã Nghĩa Đô thường chọn nguyên liệu là cá tự nhiên từ sông, suối, ao. Đó là các loại cá chép, cá trôi, cá trắm với trọng lượng từ 1,5 kg trở lên. Khi bắt về, cá được mổ, làm sạch vảy, xẻ đôi mình rồi thái ngang thớ tạo ra những miếng dày chừng 5 - 7 cm, dài chừng 15 - 20 cm. Sau khi thái khúc, cá để ráo nước, sau đó mới trộn gia vị. Gia vị để ướp cá gồm hạt mắc khén, hạt dổi, muối, lá gừng, củ sả, các loại lá rau thơm trong vườn nhà. Tất cả được giã nhuyễn rồi ướp với miếng cá chừng 20 phút cho gia vị ngấm đều. Dùng que tre nhỏ, vót nhọn một đầu xiên dọc miếng cá để tạo bề mặt thẳng cho miếng cá. Sau đó dùng nẹp tre kẹp các xiên cá thành một kẹp cá lớn để nướng. Điểm khác biệt ở món ăn này so với các món cá nướng khác là nướng hai lần lửa. Lần thứ nhất, các kẹp cá được ghé hong cạnh bếp lửa, không quá gần, không quá nhiều than. Lần nướng thứ hai sẽ quyết định độ chín, thơm ngon của cá vì lần này cá sẽ được nướng gần bữa ăn.

Các món canh trong bữa ăn cũng thường được chế biến từ những nguyên liệu sẵn có như: canh cổ, cánh vịt nấu với khoai sọ; canh cá nấu với măng muối chua.

Hoa kè nhồi thịt là món ăn đặc trưng của người Tày. Hoa kè có hình như một chiếc chuông nhỏ, người Tày gọi là boóc kè, cây thân gỗ, tán rộng, lá to. Sau khi được bỏ nhụy, rửa sạch, quá trình nhồi thịt diễn ra rất nhanh và đơn giản. Khi nhồi xong, hoa được đồ chín bằng chõ khoảng 15 phút. Món ăn này có vị thơm của thịt và có vị đắng nhẹ của hoa kè.

Để chế biến món lòng cá nấu canh đắng, người Tày làm sạch lòng cá, chuẩn bị nguyên liệu cà đắng và gia vị (gừng, ớt, sả..). Nước đun sôi già hẳn mới thả lòng cá vào, vì nếu lòng cá đun nước lạnh sẽ tanh. Đun sôi cho chín lòng cá rồi mới thả cà đắng, đun thêm tầm 2 phút nữa thì nêm ít mắc khén cho thơm. Cũng có gia đình nêm chút thì là hoặc rau răm, ớt tươi, gừng vào canh lòng cá. Món canh lòng cá nấu cà đắng thưởng thức khi còn nóng, thường được dùng là món khai vị trong bữa ăn của người Tày. Các loại rau thơm và gia vị này không những tạo nên hương vị đặc trưng cho món ăn mà còn đều là vị thuốc nam sẵn có trong vườn nhà, có tác dụng chữa bệnh, giải rượu. Cà đắng có tác dụng rất tốt cho dạ dày và đường tiêu hóa. Món lòng cá đắng khi ăn sẽ cảm nhận được vị đắng ngọt nơi đầu lưỡi, là một trong những khẩu vị “ăn đắng” của đồng bào dân tộc Tày không kém phần hấp dẫn.

Mâm cơm của đồng bào rất Tày hấp dẫn, độc đáo và nhiều màu sắc, thể hiện nét văn hóa truyền thống gồm các món ăn như: xôi ngũ sắc, cá nướng hai lửa, vịt hấp, vịt xào, củ niễng đồ, canh lòng cá cà đắng... Đặc

biệt, mỗi mùa, mâm cơm của người Tày sẽ có thêm những món ăn độc đáo riêng. Vì thế, để thưởng thức trọn vẹn các món ẩm thực hấp dẫn khác của đồng bào Tày, cũng sẽ phải nhiều lần đến đây.

Bên cạnh các món ăn truyền thống, đồng bào Tày ngày nay đã biết chế biến các loại nước uống từ nguyên liệu có sẵn trong vườn nhà như nước quất, sả, gừng pha mật ong.