Tạo sinh kế bền vững từ nghề đan lát truyền thống

Người Cơ Tu tại Quảng Nam có nhiều nghề thủ công truyền thống khác nhau như dệt chiếu, dệt vải thổ cẩm, làm gốm… nhưng lâu đời nhất vẫn là nghề đan lát.

Đàn ông Cơ Tu từ nhỏ đã được truyền nghề bởi những nghệ nhân của làng, vì thế, họ thành thạo việc đan lát từ rất sớm. Nghề đan lát truyền thống không chỉ tạo ra nhiều sản phẩm phục vụ cho sinh hoạt hằng ngày, mà còn tạo nên một nét văn hóa riêng của người Cơ Tu.

Mặc dù sở hữu những kỹ năng đan lát tuyệt vời với sản phẩm đa dạng và tinh tế, nhưng nghề đan lát của người Cơ Tu vẫn không tránh được xu hướng phát triển của thị trường. Sản phẩm làm ra tiêu thụ khó khăn, nghề đan lát của đồng bào vì thế cũng ngày càng ít người theo, có nguy cơ mai một. Bên cạnh đó, nhiều năm gần đây, cây mây, nguyên liệu để đan ngày càng ít đi, người Cơ Tu phải vào rừng sâu hơn mới lấy được nguyên liệu.

Thực hiện Dự án 6 “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 – 2030 (Chương trình MTQG 1719), tỉnh Quảng Nam đã đẩy mạnh công tác hỗ trợ, đào tạo các lớp học nghề truyền thống, trong đó, có nghề đan lát của đồng bào Cơ Tu. Các lớp đào tạo nghề này không chỉ tạo ra sản phầm hàng hóa có giá trị kinh tế cao mà còn góp phần thực hiện tốt mục tiêu đề ra, góp phần khôi phục, bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu.

Thời gian qua, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam đã tranh thủ các dự án, Chương trình MTQG 1719, nghị quyết về phát triển kinh tế - xã hội miền núi giao cho các ngành chuyên môn mở các lớp đào tạo nghề truyền thống được các xã và người dân hưởng nhiệt tình. Các sản phẩm đan lát của người dân như giỏ, gùi, mâm cơm... phát triển đúng với xu hướng thuận tự nhiên, bảo vệ môi trường, tính thẫm mỹ cao nên được nhiều khách du lịch ưa chuộng.

Ông Nguyễn Đăng Chương, Phó Chủ tịch UBND huyện Nam Giang cho biết: Thông qua các lớp tập huấn, khóa đào tạo ngắn hạn thời gian qua, một số làng nghề truyền thống dần khôi phục và phát triển dưới dạng tổ hợp tác, nhóm hộ và hộ gia đình. Các sản phẩm đan lát của người Cơ Tu như gùi, giỏ, nia... trở thành các mặt hàng lưu niệm yêu thích của khách du lịch. Qua đó, góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập cho nhiều hộ đồng bào DTTS cũng như đẩy mạnh.

Bên cạnh đó, huyện Nam Giang có nguồn nguyên liệu như mây, tre, nứa rất lớn. Từ lợi thế này, huyện đã tranh thủ nguồn lực từ các dự án, chương trình, chủ động đào tạo và khôi phục các làng nghề truyền thống của các DTTS.

Như lớp đào tạo nghề đan lát Cơ Tu tại xã Tà Bhing, huyện Nam Giang do Trung tâm Dạy nghề Hội Nông dân tỉnh Quảng Nam phối hợp huyện Nam Giang thực hiện với kinh phí 70 triệu đồng. Lớp có gần 30 học viên, trong đó có 7 học viên nữ, tổ chức học vào thứ 7 và Chủ Nhật hằng tuần. Các học viên được 3 nghệ nhân đan lát giỏi nhất tại xã Tà Bhing kèm cặp, truyền dạy từ lý thuyết tới kỹ năng thực hành cơ bản. Phương pháp học chủ yếu là cầm tay chỉ việc cho từng học viên để tạo ra các sản phẩm đan lát khác nhau từ kỹ thuật đơn giản đến khó.

Ông Coor Minh, Trưởng nhóm lớp đào tạo nghề đan lát Cơ Tu tại xã Tà Bhing cho biết: “Trước đây, chỉ có người già mới ngồi đan lát. Nay được chính quyền quan tâm hỗ trợ, đào tạo nghề cho tất cả mọi người cùng học, ai cũng nhiệt tình tham gia, không phân biệt gái, trai. Đan lát là nghề truyền thống của người Cơ Tu cần phải bảo tồn và gìn giữ. Nhất là khi làng mình làm du lịch cộng đồng cần phải giới thiệu đến du khách xa gần các giá trị văn hóa của đồng bào Cơ Tu nhiều hơn nữa”.

Còn tại huyện Nam Đông, tỉnh Quảng Nam, nghề đan lát đã có hàng trăm năm nay. Tuy nhiên những năm gần đây, nghề đan lát của người Cơ Tu tại huyện Nam Đông cũng đang đứng trước tình thế “tiến thoái lưỡng nan”, có nguy cơ thất truyền, thậm chí nhiều người không còn mặn mà.

Để bảo tồn và phát triển nghề truyền thống của người dân, huyện Nam Đông đã triển khai nhiều giải pháp nhằm quan tâm động viên các nghệ nhân, bà con trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống đồng bào Cơ Tu. Trong đó có tận dụng nguồn vốn từ các chương trình như dự án Trường Sơn Xanh, Chương trình MTQG 1719 để hỗ trợ, khôi phục nghề truyền thống.

Ông Lê Thanh Hồ, Phó Chủ tịch UBND huyện Nam Đông cho biết: Huyện đã mở các lớp tập huấn và dạy nghề đan lát cho đồng bào. Ngoài ra, các điểm đang làm du lịch cộng đồng cũng đưa những sản phẩm trưng bày, giới thiệu cho du khách để quảng bá sản phẩm và tăng nguồn thu cho người dân địa phương. Đồng thời huyện còn xây dựng một số chính sách hỗ trợ người dân như ưu đãi về nguồn vốn, ưu tiên hỗ trợ kinh phí khuyến công; tạo điều kiện thuận lợi cho các hộ gia đình khai thác cũng như mua các nguyên liệu đáp ứng cho nhu cầu sản xuất; đào tạo nâng cao tay nghề cho người lao động để nâng cao chất lượng sản phẩm, tìm kiếm đối tác tiêu thụ sản phẩm.

Để giải quyết vấn đề thiếu nguyên liệu mây để đan lát, huyện Nam Đông đã triển khai trồng mới dưới những tán rừng và mây tự nhiên được bảo vệ và khai thác bền vững. Nhiều hộ gia đình cũng được đào tạo nghề để tạo nên những sản phẩm mới bên cạnh các sản phẩm truyền thống.

Một điều đặc biệt đó là, nếu như quan điểm trước đây của người Cơ Tu nghề đan lát chỉ dành cho nam giới, thì nay thông qua các lớp học, cả phụ nữ Cơ Tu cũng đã tham gia học nghề để có thu nhập.

Nhờ tận dụng tốt nguồn vốn hỗ trợ, đến nay, nghề đan lát truyền thống của đồng bào dân tộc Cơ Tu đã dần “hồi sinh” trở lại. Không những tạo công ăn việc làm và tăng thêm thu nhập cho đồng bào mà còn góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa người Cơ Tu tại Quảng Nam.