Bảo vật quốc gia 'Thẻ bài cung nữ ra vào nội cung' có gì đặc biệt?

Theo quy định, thẻ chỉ được cấp cho một người và một lần. Do đó, đây là di vật độc bản. Hiện nay, chưa phát hiện bất kỳ thẻ bài nào giống với Thẻ bài cung nữ ra vào nội cung thời Lê Sơ, Hoàng thành Thăng Long. Tại các địa điểm khảo cổ trong không gian của Hoàng thành Thăng Long chưa phát hiện di vật nào tương tự.

Đến nay, có 2 thẻ bài thời Lê được công bố: Thẻ bài Cẩm Y vệ thời Hồng Thuận (năm 1512) và Thẻ bài cung nữ ra vào nội cung thời Lê Sơ, Hoàng thành Thăng Long.

Thẻ bài cung nữ ra vào nội cung thời Lê Sơ, Hoàng thành Thăng Long là minh chứng sống động cho việc quản lý kinh thành dưới thời Lê Sơ. Đây là vật dụng đặc biệt, thể hiện ân sủng hay để phân biệt danh tính, phẩm hàm, địa vị, chức phận của chủ nhân tấm thẻ.

Thẻ bài có thể chia thành hai nhóm. Nhóm thứ nhất là những huân chương, huy chương để tưởng thưởng công trạng hay huy chương danh dự của triều đình ban tặng, thể hiện sự ân sủng của triều đình cho các bậc vương công, đại thần, binh sĩ… đã hết lòng phụng sự cho triều đình.

Nhóm thứ hai giống như “phục trang” để phân biệt địa vị, phẩm hàm của những hạng người khác nhau trong xã hội. Hoặc có giá trị như giấy thông hành, ra vào nơi cung cấm, doanh trại, được dùng như giấy ủy nhiệm của cấp trên giao việc cho thuộc hạ. Trong nhiều trường hợp thẻ cũng tích hợp cả hai loại chức năng này.

Ở Đại Việt, thẻ bài với tư cách là tín bài có lẽ đã được sử dụng từ khi lập quốc, thậm chí trước đó song những ghi chép sớm nhất cho biết thẻ bài - với tư cách là một loại giấy thông hành để ra vào cung điện được sử dụng và quản lý nghiêm ngặt từ thời Lê Sơ.

Trong sự kiện xét thưởng chiến công trận Thổ Khối năm Đinh Mùi (1427), Đại Việt sử ký toàn thư có chép: “Ban thưởng ngân bài và tiền bạc, tơ lụa”. Ngân bài được nhắc ở đây là thẻ bằng bạc. Có lẽ thẻ bài này chỉ mang tính chất ghi nhận công trạng và thể hiện ân sủng của vua đối với những người có đóng góp trong chiến thắng ở trận Thổ Khối, không phải thẻ ghi danh.

Chưa có tư liệu nào cho biết thời điểm nhà Lê áp dụng việc sử dụng thẻ bài như một công cụ để kiểm soát ra vào ở cung cấm. Sự kiện sớm nhất được nhắc đến trong Đại Việt sử ký toàn thư là vào năm Đinh Hợi, Quang Thuận năm thứ 8 (1467), ra sắc chỉ: "Quan triều tham (các quan vào chầu vua để tâu việc - PV) đeo thẻ bài đi theo hầu nên ghi chữ 'hỗ tòng' vào thẻ bài”.

Cũng theo Đại Việt sử ký toàn thư, năm Giáp Dần, Thiệu Bình năm thứ nhất (1434), ra lệnh chỉ cho các trấn, huyện, xã: “Khi có người tới Kinh (kinh thành - PV) làm việc, nếu là quân phải có tướng hiệu, là dân phải có quan lộ, huyện chuyển đưa lên. Nếu là các quan đi việc công hay tư thì lấy giấy tờ ở huyện mình. Còn quân nhân ở Kinh và người nhà của đại thần, thế gia, nếu có lĩnh giấy sai đi làm việc gì thì Tổng quản, Tổng tri... cấp giấy tờ. Quân hay dân đi buôn bán, cũng phải xin giấy thông hành của quan lộ, huyện. Tuần kiểm các trấn kiểm tra mà không có giấy thông hành phải ngăn lại không cho đi”.

Điều này cho thấy, ít nhất cho đến năm Thiệu Bình thứ nhất (1434) việc ra vào Kinh chưa quản lý bằng thẻ mà quản lý bằng giấy tờ do các cơ quan chủ quản của nhân sự ấy cấp.

Việc quản lý nhân sự cũng tương tự. Đại Việt sử ký toàn thư chép năm Giáp Dần, Thiệu Bình năm thứ nhất (1434): "Từ nay về sau, nếu có cung nhân ở các điện và đại thần, tổng quản, hành khiển cùng bọn nữ quan vào chầu, khi đến cửa cấm thì người coi cửa phải chuyển tâu trước, đợi có sắc chỉ mới được vào. Đàn bà không có phẩm tước đều không được cho vào. Nội nhân, nữ quan, nô tỳ ở các điện nếu không có việc gì, không được lui tới các điện khác. Nếu canh cửa không cẩn thận, lấy tình riêng dung túng cho vào bậy, người nào mang các đồ sắt từ một cái kim trở lên vào trong cung cấm mà không chuyển tâu trước đều phải chịu luật trị tội”.

Ghi chép này cho thấy, không chỉ có quan lại, cung nhân trong nội cung cũng chưa được quản lý bằng hệ thống thẻ.

Với những sử liệu nêu trên chúng ta biết chắc chắn rằng, cho đến năm Thiệu Bình năm thứ nhất (1434), đời vua Thánh Tông nhà Lê Sơ, việc quản lý ra vào kinh thành và cả nội cung chưa được quản lý bằng thẻ.

Nhưng đến năm Quang Thuận năm thứ 8 (1467), việc quản lý ra vào nội cung bằng thẻ bài đã được thực hiện nhưng cũng chưa thực sự được chặt chẽ.

Tuy nhiên, việc phát hiện Thẻ bài cung nữ ra vào nội cung thời Lê Sơ, Hoàng thành Thăng Long lại cung cấp những bằng chứng thuyết phục và cho thấy, mặc dù việc quản lý vẫn tiếp tục được hoàn thiện nhưng dưới thời vua Thánh Tông, hình thức quản lý người ra vào bằng thẻ bài đã được triển khai đến mọi đối tượng trong cung.

Thẻ bài cung nữ ra vào nội cung thời Lê Sơ, Hoàng thành Thăng Long là thẻ cấp cho cung nữ sử dụng trong việc ra khỏi cung cấm để mua đồ phục vụ cho sinh hoạt. Việc sử dụng thẻ bài sẽ được kết hợp giữa thẻ và danh sách những cung nhân trong cung nhằm đảm bảo tránh bị giả mạo.

Như vậy, Thẻ bài cung nữ ra vào nội cung thời Lê Sơ, Hoàng thành Thăng Long là minh chứng vật chất quan trọng khẳng định việc sử dụng rộng rãi và nghiêm ngặt thẻ bài khi ra vào cung cấm, được bắt đầu dưới thời vua Lê Thánh Tông, đặt nền móng cho quy định quản lý cung cấm dưới thời Lê Sơ. Phương pháp quản lý này tiếp tục hoàn thiện ở các thời vua sau, đến thời Nguyễn, việc quản lý ra vào cung cấm được thực hiện đồng bộ, chặt chẽ với hệ thống thẻ bài ngày càng hoàn chỉnh hơn.

Với những giá trị lịch sử, văn hóa đặc sắc tiêu biểu, Thẻ bài cung nữ ra vào nội cung thời Lê Sơ, Hoàng thành Thăng Long được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật quốc gia.

Tình Lê