Lễ cúng 70 gùi lúa của người M’nông
Lễ cúng 70 gùi lúa là một trong những nghi lễ quan trọng của đồng bào M'nông ở Đắk Nông nói riêng, Tây Nguyên nói chung nhằm cảm tạ, cầu mong thần linh ban cho mùa màng tươi tốt, bội thu.
Theo phong tục, khi lúa đã chín rộ trên nương rẫy thì đồng bào M'nông tổ chức nghi lễ cúng thần lúa - Lễ cúng 70 gùi lúa. Nghi lễ này người M'nông gọi là lễ cúng tuốt lúa (ntom kach bame). Theo đó, khi tuốt lúa đủ số lượng 70 gùi, lúc đó gia đình tạm nghỉ để cúng mừng lúa 70 gùi. Đồng bào M'nông không tính gùi lúa đã giã để ăn trong lễ cúng mừng cơm gạo lúa mới và không tính những gùi lúa xuất kho hoặc lúa trả nợ. Họ chỉ tính những gùi lúa đã đổ vào kho để dành cho năm sau.
Lễ vật dâng cúng thần linh mừng lúa 70 gùi gồm 1 đầu heo, 1 con gà, lòng heo, rượu cần… Khi đã chuẩn bị đầy đủ lễ vật thì tiến hành chọn ngày để cúng. Ngày cúng mừng 70 gùi lúa, chủ nhà sẽ mời bà con, anh em họ hàng đến tuốt lúa giúp. Tối về đến nhà, trước khi uống rượu thì chủ rẫy lấy máu gà, rượu, gan, gà đặt lên cây nêu cúng khấn thần lúa, thần đá bếp hòn than, thần cửa nhà, thần suối nước; rồi sau đó chủ nhà khấn vái tại cây nêu.
Lời khấn thể hiện tấm lòng cảm tạ, cầu mong thần linh ban cho mùa màng tươi tốt, bội thu: “Ơ thần! Hôm nay chúng tôi làm lễ cúng/ Xin thần báo cáo cho thần lúa, thần kê/ Nay cúng đủ lúa 70 gùi/ Lúa còn lại tuốt được đầy kho/ Năm sau ăn cho đủ, giáp năm/ Số lúa đủ đổi được trâu, ché/ Đừng để cho ăn củ, ăn dẻ...”.
Sau khi gia chủ cầu khấn thần linh xong thì mời người giữ bột gạo nghệ uống rượu trước, rồi đến chủ nhà hay chủ rẫy uống sau. Tiếp theo là bà con anh em làm giúp uống, người già uống trước, người trẻ uống sau. Tất cả mọi người vui vẻ uống rượu, đánh chiêng múa hát suốt đêm mừng cho gia chủ năm nay được mùa.
Hôm sau, mọi người được gia chủ cho nghỉ ngơi đến ngày kia mới tiếp tục đi tuốt lúa cho chủ rẫy. Bởi đồng bào M'nông quan niệm rằng sau Lễ cúng 70 gùi thì thần lúa còn đang say, chưa tỉnh rượu, nếu tiếp tục tuốt lúa sẽ hao nhiều diện tích mà lúa thu hoạch không được bao nhiêu nên họ nghỉ ngơi một ngày cho thoải mái, lấy lại sức lực để hôm sau tiếp tục đi tuốt lúa được năng suất cao...
Theo ông Lê Hà Sơn, Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin TP. Gia Nghĩa thì Lễ cúng 70 gùi lúa của người M'nông là nghi lễ nông nghiệp quan trọng của đồng bào M'nông. Lễ cúng mang ý nghĩa tinh thần, tâm linh truyền thống được duy trì qua nhiều thế hệ. Tổ chức cúng 70 gùi lúa giúp gia đình một năm mới mùa màng tươi tốt, quan niệm gắn với tín ngưỡng nông nghiệp này là nét đẹp văn hóa được đồng bào M'nông duy trì thường xuyên. Với ý nghĩa đó, UBND TP. Gia Nghĩa đã chọn “Lễ cúng 70 gùi lúa” của người M'nông tái hiện, phục dựng một cách nguyên bản trong Hội xuân Liêng Nung năm 2024.