Người Tày xã Bản Hồ giữ nghề truyền thống

Có dịp đến Bản Hồ, chúng tôi được nghe chị Đào Thị Chứ, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã kể về những nét văn hóa truyền thống các dân tộc nơi đây. Trong đó, dệt vải, nhuộm chàm của người Tày là một trong những nghề truyền thống được truyền qua các thế hệ cho đến nay. Theo chị Chứ, trước đây, vào khoảng tháng 3 âm lịch, khi đến xã Bản Hồ, đâu đâu cũng thấy nương bông trắng muốt. Đây là nguyên liệu làm ra vải và trang phục truyền thống cũng như các vật dụng sinh hoạt của đồng bào Tày, như chăn, gối, túi, khăn... Tuy nhiên, ngày nay, không gia đình nào trồng bông nhưng công đoạn dệt vải, nhuộm chàm truyền thống vẫn được lưu giữ. Hiện xã Bản Hồ có khoảng 30 hộ làm nghề dệt vải, nhuộm chàm truyền thống, chủ yếu tại thôn Bản Dền và thôn La Ve.

Được chị Chứ giới thiệu, chúng tôi tìm đến nhà “nghệ nhân” Hoàng Thị Ngân tại thôn Bản Dền để tìm hiểu nghề dệt vải, nhuộm chàm. Trong căn nhà sàn truyền thống, bà Ngân tất bật chuẩn bị nhuộm vải vì mới có đơn đặt hàng số lượng lớn của du khách từ Hà Nội. Chứng kiến các bước để tạo ra tấm vải nhuộm cùng hoa văn đặc sắc mới thấy được sự tỉ mỉ, khéo léo và sáng tạo của những người phụ nữ nơi đây.

Bà Ngân chia sẻ: Ngay từ nhỏ, tôi đã được bà, mẹ chỉ bảo cách dệt vải, nhuộm chàm. Đến năm 16, 17 tuổi, những cô gái như tôi hồi đó phải làm thuần thục các công đoạn thì mới được công nhận là một người trưởng thành. Cô gái nào cũng phải biết dệt vải, nhuộm chàm để làm quần áo cho các thành viên trong gia đình sử dụng hằng ngày và trong những ngày lễ, tết, cưới hỏi...

Theo bà Ngân, để làm ra một tấm vải chàm mất khoảng hơn 10 ngày cùng nhiều công đoạn. Sau khi thu hoạch bông, phụ nữ tranh thủ lúc nông nhàn kéo bông thành sợi, rồi cho vào nồi đun sôi với nước gạo đến khi chín nhừ mới đem đi phơi khô và dệt thành vải. Dệt xong, tiếp tục nấu vải với nước lã nhiều giờ trên bếp củi, sau đó phơi khô và lăn đá để có được tấm vải lanh mềm mại, bóng bẩy. Tùy vào mục đích sử dụng mà phụ nữ Tày sẽ tạo hình hoa văn bằng cách khâu chỉ đột, buộc sỏi hoặc để nguyên tấm, rồi mang đi nhuộm chàm. Nước nhuộm được hãm từ chàm với nước được đun bởi lá bưởi, lá chanh và dược liệu. Cuối cùng, để có sản phẩm hoàn chỉnh, sẽ phải nhuộm 8 - 10 nước chàm và 4 nước củ nâu, sau đó nhuộm thêm 4 - 6 nước chàm. Để vải mềm và không phai, phải đem hấp với lá ổi, lá chua và đập vải nhiều lần. Với cách thức hoàn toàn thủ công này, từ tấm vải lanh thô cứng đã trở thành những sản phẩm đẹp, mang hoa văn, họa tiết đặc trưng về văn hóa truyền thống của người Tày xã Bản Hồ.

Qua thời gian, khi du lịch phát triển, những sản phẩm nhuộm chàm và tạo hình hoa văn của người Tày xã Bản Hồ được du khách ưa chuộng. Giờ đây, các sản phẩm truyền thống này vừa đáp ứng nhu cầu sinh hoạt hằng ngày, vừa trở thành sản phẩm hàng hóa bán ra thị trường. Nhờ vậy, bà con có thêm nguồn thu những lúc nông nhàn.

Để gìn giữ và phát huy vốn văn hóa truyền thống của nghề dệt vải, nhuộm chàm truyền thống, chính quyền địa phương đã có nhiều chủ trương, chính sách cụ thể.

“Gìn giữ và bảo tồn nghề dệt vải, nhuộm chàm truyền thống của đồng bào Tày là một trong những nhiệm vụ quan trọng, bởi những sản phẩm truyền thống này không chỉ đáp ứng nhu cầu sử dụng, phục vụ du lịch, mà còn góp phần giáo dục thế hệ trẻ trong việc bảo tồn các giá trị truyền thống của dân tộc”. - Chị Đào Thị Chứ, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Bản Hồ, thị xã Sa Pa

Thời gian tới, Hội Phụ nữ xã cùng với chính quyền địa phương tiếp tục triển khai nhiều chương trình, dự án nhằm lưu giữ và bảo tồn nghề dệt vải, nhuộm chàm truyền thống, như hướng dẫn cho trẻ trải nghiệm; thành lập các đội văn nghệ, trong đó sử dụng trang phục dân tộc khi biểu diễn; đẩy mạnh quảng bá, thu hút du khách đến trải nghiệm...

Từ đôi tay khéo léo cùng sự sáng tạo, phụ nữ Tày xã Bản Hồ không chỉ giữ gìn nghề truyền thống, mà còn quảng bá, giới thiệu về nét độc đáo trong văn hóa của dân tộc mình

Lê Nam