Độc đáo lễ hội Trỉa lúa

Lễ hội trỉa lúa (hay còn gọi là Lễ hội Lấp lỗ) của đồng bào Bru-Vân Kiều được tổ chức từ ngày 11 – 14/7 (âm lịch). Đây là một nghi lễ quan trọng, cũng là một nét văn hóa truyền thống giàu bản sắc của đồng bào Bru-Vân Kiều; là một di sản văn hoá phi vật thể độc đáo chứa đựng nhiều giá trị nhân văn, thẩm mỹ dựa trên các hoạt động thường ngày và tín ngưỡng tâm linh của đồng bào, rất cần được quan tâm bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị.

Lễ hội trỉa lúa từ lâu đã gắn liền với đời sống của người Bru - Vân Kiều, trở thành một nét sinh hoạt văn hóa, tâm linh hết sức thiêng liêng của đồng bào nơi đây. Trỉa lúa là công đoạn cuối cùng của quy trình làm nương rẫy (chặt, đốt, cốt rồi đến trỉa). Tuy nhiên, công đoạn này đã được bà con dân tộc Bru - Vân kiều ở xã Trường Sơn nâng lên thành lễ hội, với ý nghĩa là trước khi đem hạt giống được cất giữ kín đáo trong gùi ra, phải trỉa xuống đất để cầu mong các vị thần linh như thần trời, thần nước, thần núi, thần rừng gìn giữ và bảo hộ cho hạt giống được sinh sôi nảy nở, chắc hạt nặng bông khi đến mùa thu hoạch.

Nghi lễ Trỉa lúa được bắt đầu với nghi thức hiến sinh (có thể bằng bò, dê, lợn,… nhưng chủ yếu dân bản hằng năm đều hiến sinh bằng lợn)… Khi bắt đầu nghi lễ, hai thanh niên khỏe mạnh khiêng đến một con lợn đặt xuống cạnh khe nước chảy. Già làng bắt đầu làm lễ tế sống (hiến sinh).

Khi thực hiện phần lễ, già làng ở giữa vòng người, một tay xách chai rượu, một tay cầm chiếc ly thủy tinh nâng lên rót đầy rượu rồi miệng cất lời khấn to cho mọi người cùng nghe. Kết thúc phần khấn, già làng tưới rượu từ chiếc ly đang cầm trên tay lên đầu lợn, thân lợn. Sau đó, vẫn chiếc ly ấy, già rót rượu trong chai ra và chuyền vòng từ trái sang phải theo vòng người cùng đứng để uống hưởng lễ. Những người được phân công bắt đầu múc nước dội rửa lợn cho sạch, tiến hành làm thịt. Lợn chín được chia làm hai phần đặt lên hai tầng của ban thờ. Tầng cao thờ thần trời, thần núi, tầng thấp thờ thần đất, thần sông. Ở hai bên ban thờ là hai chiếc gươm đẽo bằng gỗ một dài, một ngắn. Một vò rượu cần đặt ở dưới đất trước ban thờ, 5 chiếc cần nhô cao vươn về 5 phía như biểu tượng của các vía vũ trụ là kim, mộc, thủy, hỏa, thổ.

Tiếp đó, già làng bước vào đứng trước ban thờ để tiếp tục làm lễ. Già bước lên trước và cất lời khấn cầu mong thần linh phù hộ cho dân bản sức khỏe tốt, ban cho hạt giống được mọc lên cây lúa, cây ngô, cây đỗ… khỏe mạnh, xanh tươi, không cho chim chóc, muông thú phá hoại để có mùa màng bội thu người dân bản no ấm. Cuối phần lễ, dân bản vai đeo gùi tay cầm gậy chọc lỗ đi xung quanh bãi đất để thực hiện nghi thức gieo hạt. Già làng cầm một cái nia trong đó đựng thóc giống, vừa nhún nhảy như người sảy thóc, vừa tiếp tục khấn, gọi thần lúa về phù hộ cho dân làng làm ăn phát đạt.

Sau khi khấn xong, dân bản vai đeo gùi, tay cầm gậy bắt đầu chọc lỗ xung quanh bãi đất để thực hiện nghi thức gieo hạt. Già làng cầm cái nia ở trong đựng ít thóc giống, vừa nhún nhảy như sảy thóc vừa tiếp tục khấn để gọi thần lúa về phù hộ cho dân làng làm ăn thuận lợi.

Phần lễ hoàn thành, dân bản cùng nhau quây quần bên những mâm cỗ. Mọi người vừa ăn, vừa nói chuyện vui vẻ. Mọi người cùng nhau bước vào phần hội với các trò chơi và cùng nhau hát những làn điệu dân ca truyền thống. Mọi người vừa thổi sáo, vừa hát điệu si-nớt (là cách hát kể chuyện như một loại trường ca kể về lịch sử, văn hóa, tập quán canh tác, kinh nghiệm trồng trọt, chăn nuôi... của người Bru-Vân Kiều). Và cứ thế, những lời khẩn cầu theo tiếng sáo, tiếng hát bay cao, bay xa gửi đến thần linh.

Lễ hội trỉa lúa là một trong những lễ hội quan trọng nhất trong đời sống tín ngưỡng và sinh hoạt cộng đồng của người Bru - Vân Kiều với mục đích cầu xin thần linh ban cho cuộc sống no đủ, mùa màng bội thu, chim, chuột, sâu bọ không phá hoại cây ngô, cây lúa của dân làng. Họ tôn thờ thần lúa và xem đây là vị thần linh thiêng mang lại ấm no, hạnh phúc. Có lẽ vì vậy mà người dân nơi đây luôn gìn giữ lễ hội truyền thống này với ý nghĩa là lễ hội lớn nhất trong năm. Nếu phần lễ là lời khấn bày tỏ sự biết ơn trời đất thì phần hội chính là dịp để bà con dân bản cùng quây quần bên nhau, thắt chặt tình đoàn kết, gắn bó. Đây là nét sinh hoạt văn hóa, tâm linh hết sức thiêng liêng của đồng bào Bru - Vân Kiều đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Thanh Hải