Hình tượng con Rồng trong thổ cẩm đồng bào dân tộc Thái
Cũng như các dân tộc khác, biểu tượng hình con rồng luôn thể hiện sự linh thiêng, uy quyền đời sống tâm linh của đồng bào dân tộc Thái. Từ hình tượng trong trí tưởng tượng, bằng sự khéo léo của đôi tay và trí óc, nhiều sản phẩm thổ cẩm hình con rồng đã được thêu dệt thành những sản phẩm bắt mắt, tạo nên sự phong phú, đa dạng, giàu bản sắc dân tộc của đồng bào dân tộc Thái các huyện miền núi tỉnh Nghệ An.
Rồng - biểu tượng sự hạnh phúc
Nghề dệt thổ cẩm của đồng bào dân tộc Thái là nét văn hóa lâu đời của đồng bào và đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống vật chất cũng như tinh thần người dân.
Hoa văn trên đồ dệt là sản phẩm của lao động thủ công, đồng thời mang giá trị tinh thần đầy tính biểu tượng, gắn với nhân sinh quan và vũ trụ quan của đồng bào. Với nhiều đề tài khác nhau, các hoa văn dệt phản ánh nhiều mặt của văn hóa cổ truyền, trong đó nhiều hoa văn đặc trưng như các hoa văn hình mặt trời, hình các con vật như hươu, nai, chim….trong đó có hình con Rồng.
Con rồng hay người Thái gọi là “Tô ngược” thường được đưa vào trở thành hoa văn trên các tấm thổ cẩm. Trên thực tế thì rồng rất quen thuộc với quan niệm tâm linh của người Thái. Dẫu vậy thì hình ảnh cụ thể về linh vật này khá mơ hồ. Con rồng chỉ tồn tại trong cổ tích, thực tế hơn một chút là cầu vồng sau cơn mưa hay hoa văn váy Thái. Người Thái gọi cầu vồng là “rồng uống nước” và không ít người cảm thấy e sợ khi ngắm cảnh tượng thiên nhiên thú vị này. Người lớn hay dạy trẻ con rằng, khi thấy cầu vồng ở chân trời thì chỉ được nhìn, không được chỉ. Nếu chỉ sẽ bị rồng phạt làm cho cụt tay.
Hình ảnh rõ ràng nhất về con rồng trong văn hóa bản địa của người Thái xứ Nghệ thể hiện trên hoa văn thổ cẩm. Ở đó quy tụ những quan niệm chung về con rồng trong văn hóa Thái. Trên các tấm thổ cẩm của người Thái, con rồng hiện lên với những gam màu như cầu vồng gồm: xanh, đỏ, tim vàng và trắng.
Ông Vi Ngọc Chân – Chủ nhiệm CLB văn hóa Thái xã Châu Hoàn, một người luôn nghiên cứu văn hóa dân tộc Thái bản địa cho biết: “Hình tượng con rộng được thêu trên các tấm thổ cẩm đa phần chúng có những chiếc gai trên lưng như gai cây xương rồng và có một hàm răng dài và, nhiều hình tượng rộng còn được thêu thêm chiếc cánh để thấy rằng Rồng vừa uy lực, thiêng liêng nhưng cũng thật gần gũi và mềm mại. Riêng mô típ con rồng 2 đầu, người Thái gọi là “tô ngược hung”, còn được gọi là rồng hạnh phúc, quấn chung một ruột. Vì thế, khi con gái về nhà chồng sẽ được cha mẹ hồi môn cho những chiếc váy thêu hình con rồng, mong cho hai con sống hạnh phúc bên nhau".
Năm con rồng- Nhiều sản phẩm thổ cẩm hình con rồng "đắt khách"
Để thêu, dệt nên hình con rồng đẹp, có linh hồn, những người phụ nữ Thái phải có bàn tay khéo léo và trí tưởng tượng nhìn vào hình mẫu có thể bắt được các đường nét rập khuôn và sáng tạo mang nét riêng biệt cần có. Trên các sản phẩm thổ cẩm rất ít khi là những hình trang trí đơn lẻ về một con vật mà trên mỗi tấm thổ cẩm, tùy theo kích cỡ mà có thể thêu, dệt từ 2 con trở lên với những ước mong “con người, vạn vật sinh sôi nảy nở, đời sống ấm no, hạnh phúc”.
Nhiều năm trở lại đây, các sản phẩm thổ cẩm làng nghề dệt Hoa Tiến đã thu hút sự chú ý của du khách khắp nơi. Nhu cầu về tính thẩm mỹ, độ tinh xảo cũng như chất lượng ở các tấm thổ cẩm của khách hàng ngày càng cao, vì vậy khi làm ra các sản phẩm thổ cẩm luôn phải tìm đến nguyên liệu tự nhiên như bông, sợi đay, tơ tằm… và tuân thủ phương pháp sản xuất bằng tay từ kéo sợi, nhuộm màu từ các củ, lá cây thiên nhiên, dệt vải thủ công bằng khung cửi…
Từ cuối năm 2023 đến nay các sản phẩm thổ cẩm làng nghề thổ cẩm Hoa Tiến, xã Châu Tiến huyện Quỳ Châu tập trung làm ra các sản phẩm thổ cẩm có hình con rồng. Theo bà Sầm Thị Bích – Giám đốc HTX làng nghề thổ cẩm Hoa Tiến, xã Châu Tiến: Việc nắm bắt năm mới 2024 là năm con rồng, bên cạnh đó thấy xu hướng khách hàng quan tâm đến hình tượng hoa văn về linh vật này để làm các tấm trải bàn, tấm tranh treo tường, tấm thảm…ngoài ra, nhiều nhà thiết kế thời trang về quần áo, áo dài cũng đặt hàng những tấm thổ cẩm hình con rồng để chuẩn bị ra mắt các bộ sưu tập năm mới 2024. Từ các chất vải tơ tằm, năm 2023 HTX thổ cẩm Hoa Tiến làm ra gần 700 sản phẩm, có 40% là hình con rồng, các sản phẩm thổ cẩm như chăn, tấm tranh treo tường có giá từ 2,5-3 triệu đồng/ tấm, chân váy, khăn quàng cổ có giá vài trăm đến 1,5 triệu đồng…
Trong năm 2023, sản phẩm họa tiết con rồng của HTX làng nghề thổ cẩm Hoa Tiến, xã Châu Tiến, Quỳ Châu, Nghệ An được lựa chọn trang trí đệm cho bàn, ghế Hội chợ triển lãm nội thất quốc tế Maison & Objet 2023 của Việt Nam tại Pháp cho thấy sự đánh giá cao về chất lượng cũng như ý nghĩa của hình tượng linh vật này.
Rồng là con vật huyền thoại, nó đẹp và diệu kỳ không gì so được, qua trí tưởng tượng của con người, năm Thìn cũng được xem là năm đẹp và nhiều may mắn, vì vậy trang trí tấm tranh thổ cẩm hình tượng con rồng đang được một số người am hiểu, sưu tầm thổ cẩm rất quan tâm. Nắm bắt nhu cầu thị trường và thị hiếu của khách hàng đã tạo cho các sản phẩm thổ cẩm dân tộc Thái có chỗ đứng và vươn xa ra thế giới, tạo công ăn việc làm thời vụ cho bà con nhân dân.