Người lưu giữ và truyền dạy chữ Nôm Dao

Có một lớp học rất đặc biệt với tất cả học sinh là những người đàn ông đã có gia đình. Điều đặc biệt hơn nữa là, khi theo học ở đây, học sinh không phải trả bất kỳ khoản tiền học phí nào.

Khi tiếp chúng tôi bằng chén nước chè nóng, ông Minh kể về cuộc hành trình của mình: "Từ khi 16 tuổi, tôi bắt đầu học chữ Dao và mất đến 6 năm để thành thạo viết chữ này. Trong thời gian học, tôi cũng dành thời gian để học hỏi và giao lưu với bà con ở các tỉnh khác. Nhìn nhận cuộc sống ngày nay, tôi nhận thấy rằng nhiều người không còn biết nói tiếng Dao hay viết chữ Dao nữa. Đó là lý do tôi muốn hướng dẫn đồng bào mình học chữ Dao, và duy trì truyền thống văn hóa của dân tộc. Sau khi tích lũy kiến thức đủ, tôi quyết định bắt đầu mở lớp dạy chữ Nôm Dao."

Lớp học chữ Nôm Dao của ông Minh chính thức khai giảng từ tháng 7 năm 2023, theo lịch âm. Ban đầu, ông tập trung truyền dạy cho con cháu trong dòng họ của mình. Tuy nhiên, sau một thời gian, người dân trong vùng cũng nghe tin ông mở lớp dạy chữ Nôm Dao và đến xin tham gia. Lớp học này thu hút học viên từ xa, với học viên xa nhất đến từ tỉnh Tuyên Quang. Hiện tại, lớp có 10 học viên, đã từng tăng lên tới 15 học viên lúc đỉnh điểm. Học viên trẻ nhất trong lớp sinh năm 1993.

Lớp chữ Nôm Dao của "thầy giáo" Triệu Xuân Minh giảng dạy rất đơn giản, chỉ cần có một chiếc bảng đen, phấn trắng và vài chiếc bàn gỗ ông tự đóng để học sinh ngồi học. Trải dài trong gian giữa lớp, được sắp xếp đủ kê 5 chiếc bàn xếp thành một hàng ngang, mỗi bàn 2 người ngồi. Khi đến lớp, học viên chỉ cần chuẩn bị bộ dụng cụ học tập gồm bút lông, vở và nghiên đựng mực tàu. Còn giáo trình sẽ được thầy photo để phát cho mỗi học viên một quyển.

Qua trò chuyện với ông Minh, tôi được biết rằng chữ Nôm Dao là loại chữ viết trên cơ sở của chữ Hán. Người Dao tiếp nhận một số từ của Nôm Tày, Nôm Việt nhưng đã được Dao hóa thông qua quá trình biến đổi. Chữ Nôm Dao gắn liền với các sinh hoạt văn hóa và tín ngưỡng của người Dao. Tuy nhiên, hiện nay, người biết đọc và viết chữ Nôm Dao không còn nhiều. Để dạy các học viên, ông Minh đã sưu tầm và tìm hiểu nội dung cũng như ý nghĩa trong các cuốn sách cổ của người Dao.

Ông đã tổng hợp những vấn đề chính vào một quyển giáo án, với các nội dung về cội nguồn của người Dao; giáo dục con người về đạo đức và nhân nghĩa; những câu chuyện cổ và triết lý đời sống; cách ứng xử giữa các thành viên trong gia đình; cũng như về mối quan hệ gắn bó và sự đoàn kết của bà con dân tộc Dao, cùng với tinh thần học hỏi và sự giúp đỡ lẫn nhau trong công việc và cuộc sống.

Ông Triệu Xuân Minh chia sẻ rằng việc học chữ Nôm Dao giúp hiểu về nhân nghĩa, tránh tổn thương nhân phẩm con người, không hại đến vật, không phạm trời và trần gian. Anh em cần giữ chừng mực, hòa khí, thấu hiểu triết lý đời sống để tự giác không phạm các tệ nạn xã hội. Người học chữ Dao tốt sẽ nhận biết lẽ sống, hiếu thảo với cha mẹ và nhân đạo với mọi người.

Anh Triệu Quý Trìu, người dân tộc Dao đỏ ở huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang, là học viên của lớp chia sẻ. Anh chia sẻ, "Tôi không biết viết, đọc chữ Dao, nhưng mong muốn hiểu thêm về nguồn gốc dân tộc và học cách thực hiện các lễ nghi để tự phục vụ công việc gia đình. Đồng thời, tôi muốn góp phần giữ gìn văn hóa dân tộc Dao. Hiện tại, tôi đã có khả năng đọc và viết chữ Nôm Dao."

Anh Triệu Kim Phú, người ở thôn Bản Cuôn II, tham gia lớp học, chia sẻ về sự cố gắng trong việc học chữ. Anh nói, "Ban ngày làm việc rất mệt, tối về lại cố gắng học chữ rất vất vả, nhưng mọi người đều nỗ lực. Trước đây, tôi chỉ biết nói chứ không đọc, viết tiếng Dao. Nay, tôi đã học được chữ Dao để sau này có thể dạy lại cho con cháu."

Trước đây, theo quan niệm của đồng bào dân tộc Dao, chỉ nam giới mới được học chữ. Tuy nhiên, ngày nay, cả nam và nữ, già và trẻ đều có thể đăng ký và tham gia các lớp dạy chữ Nôm Dao do ông Minh tổ chức. Điều này thể hiện sự mở rộng và sân chơi giáo dục bình đẳng cho mọi thành viên trong cộng đồng.

Ngoài thời gian dạy học, "thầy giáo" Triệu Xuân Minh miệt mài sao chép, bổ sung và biên soạn sách mới. Ông chia sẻ tâm huyết, chỉ mong còn sức khỏe để duy trì các lớp truyền dạy chữ viết Dao cổ tại địa phương. Ông cũng dành thời gian nghiên cứu và biên soạn tài liệu về các giá trị văn hóa của dân tộc Dao. Ông Minh hy vọng có chính sách từ Nhà nước để bảo tồn chữ Nôm Dao, giữ gìn bản sắc văn hóa của người Dao qua các thế hệ. Điều này sẽ đóng góp vào sự phát triển và gìn giữ di sản văn hóa của cộng đồng.

PV