Bảo tồn, gìn giữ không để di sản biến dạng

Hội An thực sự đã xây dựng một thương hiệu lâu dài và uy tín. Trong hơn 20 năm qua, chính quyền và cộng đồng địa phương đã nhận thức rõ tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy giá trị của khu đô thị di sản. Qua những chiến lược tuyên truyền, họ đã tạo động lực để nâng cao ý thức trách nhiệm của người dân địa phương trong việc gìn giữ và bảo tồn những giá trị đặc sắc của thành phố. Điểm đặc biệt nổi bật là quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế, hướng tới sự phát triển mạnh mẽ của ngành du lịch, dịch vụ và thương mại, đã trở thành mũi nhọn quan trọng, đóng góp vào sự thịnh vượng và danh tiếng của Hội An.

Lượng du khách đến thăm phố cổ Hội An đang ngày càng gia tăng, từ khoảng 100 nghìn khách vào năm 1999 lên đến gần 2,5 triệu khách vào năm 2019. Sự phát triển không chỉ thấy rõ ở lượng khách mà còn ở cơ sở lưu trú, với thành phố hiện có 704 cơ sở với đủ loại hình và gần 11,745 phòng, tăng từ con số 17 cơ sở vào năm 1999. Với văn hóa làm nền tảng và động lực, ngành kinh tế du lịch đã trở thành động lực quan trọng, chiếm hơn 70% tỷ trọng GDP của thành phố. Đời sống của đại bộ phận nhân dân cũng có sự cải thiện đáng kể, với thu nhập bình quân đầu người vào năm 2019 đạt hơn 53 triệu đồng. Sự thăng trầm tích cực này thể hiện sức mạnh và sự bền vững của mô hình phát triển kinh tế du lịch tại Hội An.

Từ tháng 12 năm 1999, khi Hội An nhận được danh hiệu di sản quốc tế, sự nổi tiếng của thành phố đã tăng lên đáng kể, và quá trình du lịch hóa tại khu phố cổ diễn ra với tốc độ nhanh chóng. Tuy nhiên, sự phát triển của ngành du lịch đã đặt ra những áp lực lớn và ẩn chứa nguy cơ khó lường đối với bảo tồn di sản. Nếu chỉ tập trung vào phát triển du lịch và kinh doanh dịch vụ du lịch mà thiếu hụt quy hoạch và điều chỉnh hợp lý, có thể dẫn đến tình trạng ngày càng có nhiều người dân từ bên ngoài khu phố cổ đổ về khu vực này, biến đổi các dãy phố cổ thành trung tâm dịch vụ chủ yếu cho mục đích kinh doanh. Thậm chí, có nguy cơ những ngôi nhà trở thành đối tượng bán và cho thuê hoàn toàn, dẫn đến việc mất đi bản sắc của phố cổ, nơi mà nhà phố thường kết hợp với cửa hàng, tạo nên không khí sống kết hợp với không gian kinh doanh.

Ông Nguyễn Chí Trung, nguyên Giám đốc Trung tâm Quản lý bảo tồn di sản văn hoá Hội An cho biết: Khi du lịch phát triển, cư dân từ nhiều nơi khác nhau đến Hội An, tạo nên một cộng đồng đa dạng. Con người Hội An ngày nay không chỉ là những người gốc, mà còn kết hợp với nền văn hóa và kinh tế đa dạng, làm nổi bật sự sôi động và tích cực trong sự phát triển. Tuy nhiên, cũng có những hậu quả và vấn đề, nhất là đối với khu di tích và phố cổ, nơi thường mang đặc trưng "nhân tình thuần hậu". Để bảo tồn giá trị đặc thù, cần có định hướng chặt chẽ trong quá trình phát triển.

Hiện nay, tình trạng quá tải du lịch tại Hội An đang rõ ràng, tạo ra sự mất cân bằng giữa du khách và cộng đồng địa phương. Quản lý rủi ro trong các ngành nghề và sự giảm sút của dân số trong khu phố cổ đã tạo ra thách thức lớn. Trong bối cảnh du lịch toàn cầu, việc xây dựng cơ chế cân bằng giữa khách du lịch và cộng đồng địa phương là quan trọng. Tuy nhiên, ở Hội An, tăng đột biến lượng du khách lại đi đôi với giảm dân số trong khu phố cổ, khiến cho hơn 60% ngành nghề phụ thuộc vào du lịch. Điều này đặt ra thách thức về bảo tồn nền văn hóa và sự phát triển bền vững của thành phố.

Trong 20 năm qua, sự thay đổi chủ sở hữu nhà ở và biến động dân số tại khu phố cổ Hội An đã diễn ra với tốc độ nhanh, gấp nhiều lần so với trước đó. Sửa chữa và cải tạo nhà ở, cũng như địa điểm kinh doanh, đã tạo ra biến đổi đáng kể về cảnh quan, làm biến dạng di tích và kiến trúc trong khu vực này. Sự biến động này đặt ra nhiều thách thức, đặc biệt là trong việc bảo tồn di tích với những yếu tố trầm ẩn, lo ngại từ nhu cầu kinh doanh và phục vụ đời sống hiện đại. Hậu quả của sự chuyển đổi cơ cấu dân cư là rõ nét và cần được quản lý một cách cân nhắc để bảo vệ giá trị văn hóa và lịch sử của khu phố cổ.

Bên cạnh việc đầu tư và tu bổ tôn tạo di tích từ nguồn vốn đa dạng, ngành văn hoá, thể thao và du lịch đã hợp tác chặt chẽ với chính quyền địa phương. Cùng đó, các hoạt động tuyên truyền và hướng dẫn nhân dân vùng lên ý thức bảo vệ di sản đã được triển khai, kết hợp với các biện pháp bảo tồn nhằm tối ưu hóa giá trị di sản và tạo nguồn thu nhập cho cộng đồng địa phương. Hơn nữa, Hội An không ngừng tổ chức hội thảo và nghiên cứu khoa học có tầm quốc gia và quốc tế. Những sự kiện này giúp tìm kiếm và mở rộng phương pháp giữ gìn, bảo tồn di sản một cách bền vững. Thành phố đã chia sẻ kinh nghiệm quý báu về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá với các thành phố di sản khác trong khu vực và trên thế giới. Điều này đồng thời hỗ trợ trong việc xây dựng một cộng đồng quốc tế chung để bảo vệ và phát triển di sản văn hoá.

Từ năm 2014 đến nay, một số ngôi nhà chỉ được sử dụng cho mục đích kinh doanh mà không có người ở, tình trạng này được mô tả là "biến dạng trong di tích." Phát triển du lịch đã mang lại nhiều thay đổi lớn đối với cảnh quan và cộng đồng phố cổ, nhưng đồng thời cũng tạo ra những thách thức khó lường, đặt ra nguy cơ tiềm tàng cho công tác bảo tồn di sản. Để đối mặt với thách thức này, cần có các điều chỉnh thích hợp để đảm bảo bảo tồn di sản văn hóa thế giới đô thị cổ, đồng thời đảm bảo sự phát triển bền vững của Hội An. Điều này là cực kỳ quan trọng để thành phố không chỉ giữ vững bản sắc độc đáo mà còn trở thành điểm đến được du khách trên khắp châu lục yêu thích./.

Ngân Sơn