Phụ nữ Bana với đam mê giữ gìn nghề truyền thống của buôn làng
Nghề dệt thổ cẩm là một nghề truyền thống có từ lâu đời trở thành nét đẹp văn hóa đặc sắc của người dân tộc Bana ở Gia lai. Đây chính là nghề truyền thống được lưu giữ, truyền lại từ lâu đời, thể hiện sự khéo léo, chăm chỉ, đồng thời chứa đựng những nét đẹp trong tâm hồn, tính cách của người phụ nữ.
Người phụ nữ Bana học nghề dệt thổ cẩm từ những người phụ nữ thế hệ trước và truyền lại cho con cháu đời sau. Để dệt được những tấm vải thổ cẩm hoàn mỹ, đòi hỏi người dệt phải trải qua rất nhiều công đoạn. Sản phẩm dệt thổ cẩm truyền thống được làm hết sức tỉ mỉ, thủ công với những công cụ thô sơ nên chỉ những người phụ nữ mới có thể kiên trì làm được...
Trong tiết trời se lạnh của mùa đông, men theo đường làng chúng tôi đến thăm nhà chị Mlơnh là người trẻ tuổi có tay nghề dệt thổ cẩm giỏi nhất ở làng Dôr 2, xã Glar, huyện Đak Đoa, Gia Lai và tận mắt chứng kiến không gian thổ cẩm ở nhà chị. Hơn nửa căn nhà chị Mlơnh dành cho thổ cẩm, là khung cửi, chỉ dệt, và các sản phẩm từ thổ cẩm như váy, áo, túi xách với những gam màu tươi tắn, đường nét hoa văn cầu kỳ, đa dạng và rất bắt mắt.
Từ thuở nhỏ chị Mlơnh đã quen với khung dệt, hình ảnh trái bông, màu nhuộm, sợi chỉ. Năm lên 10 tuổi chị đã được mẹ dạy dệt thổ cẩm, cách biến hóa từ quả bông thành sợi chỉ cho đến cách ra chỉ, phối màu và dệt. Ban đầu Mlơnh chỉ biết dệt những hoa văn đơn giản như đường thẳng, dích dắc rồi đến những họa tiết phức tạp được cách điệu từ cuộc sống sinh hoạt thường ngày như chim muông, hoa lá, cây cối, đồ vật, dây treo chiêng, cột nhà mồ… Khi đã thành thục nghề dệt, chị bắt đầu sáng tạo, cách tân các sản phẩm thổ cẩm cho phù hợp với phong cách hiện đại nhưng không làm mất đi nét đẹp truyền thống của dân tộc.
Chia sẻ với PV, chị Mlơnh cho biết, trước đây nghe mẹ kể lại nghề dệt thổ cẩm chỉ có gia đình nào có truyền thống dệt thổ cẩm thì mới biết dệt và chỉ gìn giữ trong gia đình, nghề dệt này thường là do mẹ hoặc chị em gái trong nhà truyền lại cho nhau. Đặc biệt, công việc này yêu cầu người phụ nữ phải có sự tinh tế, tỉ mỉ và cần cù, người làng họ giữ bí quyết, không truyền ra cho người ngoài gia đình.
Trong những dịp lễ hội của làng, bà con sẽ mặc bộ trang phục truyền thống, thước đo của vẻ đẹp lúc này là sự khác biệt trên hoa văn, màu sắc trang phục. Mỗi gia đình sẽ có một bí quyết dệt riêng, những công thức khác nhau để cho ra những hoa văn đẹp, mang giá trị cao. Còn nhà nào không có truyền thống dệt thì phải nuôi heo để đổi lấy trang phục.
Khi được hỏi về thổ cẩm chị Mlơnh vui vẻ cho biết, ngay từ nhỏ đã bị cuốn hút bởi những sợi chỉ giăng ngang, dọc, tiếng lách cách của khung cửi mỗi khi mẹ dệt vải. Nhìn mãi thành quen, dần dần chị biết cách xếp khung cửi, bày chỉ, rồi học dệt các sản phẩm đơn giản.
Dệt thổ cẩm rất khó, mất nhiều thời gian và công sức mới cho ra một tác phẩm đẹp, tấm vải một mét thì mất 3 đến 4 ngày làm liên tục, còn nếu chỉ tranh thủ làm thì thời gian lâu hơn. Dệt vải yêu cầu người phụ nữ phải tỉ mỉ, khéo léo. Khi sản phẩm đầu tay của mình là một tấm thổ cẩm ra đời, nhìn thấy nụ cười, ánh mắt đầy tự hào của mẹ, Mlơnh tự nhủ phải tiếp tục học dệt để nghề truyền thống không bị mai một, thất truyền.
Xã hội phát triển các hàng quần áo, vải may công nghiệp dần dần được ưa chuộng, nghề dệt truyền thống đang dần bị mai một, tiếng khung cửi thưa dần trong buôn làng, đồng thời thế hệ trẻ trong làng không còn mặn mà với nghề dệt truyền thống. Chị Mlơnh nhận thấy số người biết dệt thổ cẩm ngày càng ít đi nên đã tìm cách truyền dạy lại cho bất cứ ai muốn học chị đều chỉ dạy tận tình và không lấy tiền học của bất kì ai. Với niềm đam mê, sự nỗ lực truyền dạy của chị Mlơnh và ý chí không bỏ cuộc của những người phụ nữ trong làng cùng nhau cố gắng giữ gìn nghề dệt thổ cẩm truyền thống.
Theo thời gian, những khung cửi của các hộ gia đình đồng bào Bana ở đây tưởng trôi vào quên lãng nay đã hoạt động trở lại bởi bàn tay khéo léo của bà Mlop và những người phụ nữ trong làng Dôr 2. Năm 2006, được sự quan tâm của các cấp, chính quyền địa phương Hợp tác xã Nông nghiệp và dệt thổ cẩm xã Glar (HTX) được thành lập đã tạo việc làm, thu nhập ổn định cho hơn 300 phụ nữ trong xã.
Với sự nỗ lực không ngừng nghỉ trong việc giữ gìn và phát huy nghề dệt thổ cẩm mà các sản phẩm ngày càng phát triển và được nhiều người biết đến. Hàng năm, HTX đều đưa các mặt hàng của người dân đi giới thiệu tại các hội chợ lớn trên cả nước.