Đổi thay bên dòng Đà giang

Liều thuốc “hồi sinh”

Ngày 26/9/2011, Thủ tướng Chính Phủ đã ký Quyết định số 1672/QĐ-TTg về việc phê duyệt Đề án “Phát triển kinh tế – xã hội vùng các các dân tộc: Mảng, La Hủ, Cống, Cờ Lao”. Có thể nói, Đề án này thực sự là đòn bẩy, là “liều thuốc” góp phần làm “hồi sinh” các tộc người Cống, La Hủ, Mảng. Bởi trước khi có Quyết định 1672 ban hành và đi vào cuộc sống, các tộc người Cống, Mảng, La Hủ đều ở diện đặc biệt khó khăn, trong đó tỷ lệ đói nghèo ở hai dân tộc Mảng, La Hủ là gần như tuyệt đối. Sự khó khăn không chỉ ở mức đói ăn, thiếu mặc mà thậm chí còn đứng trước nguy cơ biến mất do bị đồng hóa (tự nhiên), thoái hóa giống nòi. Và tộc người La Hủ là một ví dụ.

Cái tên La Hủ lâu nay thường khiến người ta hình dung về một tộc người lạc hậu, tụt hậu nhưng nó hàm chứa rất nhiều ý nghĩa, gửi gắm trong đó những ước mơ, khát vọng vươn lên mà tộc người này vốn chưa bao giờ có được.

Ông Phàn Xạ Chô (bản Tân Biên, xã Pa Ủ, huyện Mường Tè) giải thích: “La tức là con sóc, Hủ tức là con hổ. Người La Hủ mong muốn có đôi chân nhanh như sóc, sức vóc khỏe như hổ”. Ấy vậy nhưng giấc mơ của tộc người mang tên của chúa sơn lâm chưa bao giờ là sự thực. Đáng buồn thay, nó ngày càng vời vợi xa bởi tập quán du canh, du cư, biệt lập với thế giới văn minh. Chẳng phải ngẫu nhiên tộc La Hủ lại có tên là “người lá vàng”.

Có nhiều cách giải thích cho cái tên “người lá vàng”, nhưng thuyết phục nhất là phản ánh phương thức canh tác du canh, du cư. Sau mỗi mùa nương rẫy, sau mỗi mùa cây trút lá, tộc người này cũng nhổ lán, bỏ trại rời sang trảng rừng khác để tiếp tục săn bắt, hái lượm và trồng trọt theo hình thức mà vạn kiếp cha ông họ để lại.

Hơn nữa, sự lạc hậu trong canh tác khiến chất lượng cuộc sống của dân tộc Mảng rất thấp. Họ lại còn phải đối mặt với nguy cơ suy thoái về giống nòi. Theo thống kê năm 2018, dân tộc Mảng chỉ có vỏn vẹn 4.434 người và vẫn đang trong diện bảo tồn, bảo vệ đặc biệt. Không phải ngẫu nhiên tộc người này lại được sự quan tâm đến vậy. Nghèo nàn, lạc hậu, nhiều hủ tục, sống biệt lập, thiếu ý chí là những nguyên nhân khiến Mảng trở thành dân tộc trung thành với đói nghèo (năm 2011, cả tỉnh Lai Châu có 540 hộ dân tộc Mảng thì chỉ có 11 hộ thoát nghèo).

Chưa hết, với tập tục tảo hôn, đặc biệt là kết hôn cận huyết khiến giống nòi dân tộc Mảng bị đe dọa nghiêm trọng. Bên cạnh đó nghiện rượu vẫn là một vấn nạn thực sự đối với đa số đồng bào nơi đây. Những nguyên nhân ấy khiến tuổi thọ trung bình của bà con chỉ trên dưới 50 tuổi.

Còn đối với dân tộc Cống, nỗi lo không chỉ mỗi đói nghèo, lạc hậu mà còn là sự sụt giảm về dân số. Và một điều quan trọng nữa là văn hóa của dân tộc này cũng dần phai nhạt, từ cách ăn, cách ở, trang phục, bài hát, lời ca…

Từng bước hồi sinh

Kể từ khi Quyết định số 1672/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính Phủ được thực hiện, sự chuyển biến trong cộng đồng người Cống, Mảng, La Hủ là rất đáng kể. Ví dụ như giờ đến xã Nậm Ban – nơi được coi là điển hình về khó khăn của huyện Nậm Nhùn xưa kia - điều đầu tiên người ta ghi nhận đó là đường vào bản đã không còn là đường đất, lối mòn như sợi lạt giang vắt bừa trên các sườn núi cheo leo mà đã là con đường bê tông kéo về tại trung tâm xã (bản Nậm Ô). Hàng quán mọc lên, những ngôi nhà đã phủ tôn đỏ, những tấm gỗ thưng sàn cũng mới hơn chứ không phải là những túp lều mục nát, lụp xụp ngày nào.

Nếu nói Nậm Ban lột xác thì e là hơi quá nhưng những chuyển biến âm ỉ nhưng rất bền bỉ ở nơi này có lẽ là không khó để nhận ra. Nó đến từ những mái trường kiên cố, vững chắc, những sân trường đầy trẻ chứ không còn vắng vẻ, đìu hiu và trên mình những đứa trẻ ấy, tuy không phải là những bộ đồng phục tinh tươm nhưng cũng chẳng còn luộm thuộm, rách rưới, nhếch nhác như thuở nào.

Nhiều mô hình kinh tế như nuôi dê, nuôi trâu, thả cá... đã dần được đưa vào áp dụng trong toàn xã, nhiều điển hình về xóa đói giảm nghèo cũng dần xuất hiện. Có những gia đình có tổng tài sản lên đến vài trăm triệu, như gia đình chị Chìn Me Long chẳng hạn. Từ nguồn vốn được đầu tư, gia đình chị vay mượn thêm để phát triển theo hướng chăn nuôi gia súc, gia cầm. Hiện chỉ tính riêng đàn trâu, bò, lợn của gia đình chị lên đến gần 30 con.

Nguyên Trưởng bản Nậm Ô Lý A Quân bảo, đại ý rằng, xưa kia bà con cũng đau, cũng khát cái sự giầu sang, sung túc lắm, nhưng mà “lực bất tòng tâm”. Nhưng giờ may mà có Đảng, có Nhà nước đem đến những giống cây mới, cách chăn nuôi, cách sinh sống mới nên bản Nậm Ô nói riêng và nhân dân trong xã nói chung đã thay đổi rất nhiều.

Cũng giống người Mảng, người La Hủ đã có những sự thay đổi mang tầm lịch sử. Đến nay, “tộc lá vàng” đã không còn hộ dân nào sống du canh, du cư nữa. Đến bản Tân Biên (xã Pa Ủ, huyện Mường Tè), người ta sẽ thấy bản xưa giờ đổi khác rất nhiều. Những hộ gia đình sống phân tán quanh bản trước kia thì nay quần cư thành 3 dãy nhà thẳng tắp như 3 dãy phố. Đây là công sức của những cán bộ, chiến sỹ Đồn Biên phòng Pa Ủ và cũng là công trình thể hiện sự quan tâm của Đảng, Nhà nước với đồng bào.

Đặc biệt, bản Hà Xi trước kia sống biệt lập hoàn toàn với thế giới văn minh, người dân vẫn sống theo phương thức canh tác hái lượm, du canh, du cư thì năm 2009 đã được dựng bản, sống ổn canh cho đến nay. Tuy nhiều người vẫn nói “nhớ rừng” nhưng tất cả đều thừa nhận định canh, định cư, có sự hỗ trợ của Nhà nước (cấp gạo, muối, dầu…) được hỗ trợ sản xuất (cấp giống) lại được cán bộ cầm tay chỉ việc, cuộc sống của bà con đã khác nhiều, chuyện no – đói đã không còn như trước vì được nhà nước cấp gạo.

Trong 3 dân tộc thì dân tộc Cống là có nhiều tiến bộ nhất về kinh tế – xã hội. Như đã nói, vấn đề của người Cống không phải là chuyện đói nghèo (tính đến hết năm 2018, thu nhập bình quân đầu người của dân tộc Cống là 14 triệu đồng mỗi năm) mà là ở dân số (năm 2018 là 1.533 người).

Nhờ những chính sách đặc thù, đến nay dân số của tộc người này đã ổn định và tăng lên, các phong tục, lễ hội được bảo tồn, duy trì và phát huy (như lễ hội Mìn Loóng Phạt đã trở thành một lễ hội lớn, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Cống, thậm chí còn trở thành một điểm nhấn, một sản phẩm du lịch). Các bản làng người Cống giờ đã trù phú, tương lai đang rộng mở với tộc người này.

“Thay da đổi thịt”

Không chỉ Nậm Ban, kể từ khi được Nhà nước đầu tư, các bản làng người Cống, Mảng, La Hủ dần “thay da đổi thịt”. Những tuyến đường bê tông nội bản, liên bản, liên xã, rồi những mái nhà “cứng hóa”, điện, đường, trường, trạm được củng cố. Những mô hình kinh tế mới như chăn nuôi trâu, bò, trồng nghệ, sả, giềng, bảo vệ rừng, trồng lúa nước… được nhân rộng và có ý nghĩa tích cực. Trẻ em được học hành đầy đủ trong những ngôi trường khang trang và được nhà nước đài thọ từ sách vở cho tới cơm ăn. Các thiết chế văn hóa được xây dựng, khôi phục, thậm chí cả trang phục nhạc cụ, các làn điệu dân ca, dân vũ cũng được cấp tiền để phục dựng, đưa vào cuộc sống.

Trong sự “thay da đổi thịt” của mỗi bản làng nằm ven thượng nguồn sông Đà này, ngoài những chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước cùng với sự cố gắng của chính quyền cơ sở, lực lượng Bộ đội Biên phòng (BĐBP) tỉnh Lai Châu cũng đóng góp một phần công sức. Nhất là các Đồn, Trạm Biên phòng đóng chân trên địa bàn mà người Cống, La Hủ, Mảng sinh sống.

Từ nhiều năm qua, BĐBP Lai Châu cùng với chính quyền địa phương, các tổ chức đoàn thể tại địa phương đã có chương trình hỗ trợ bò giống sinh sản để đồng bào La Hủ chăn nuôi, phát triển kinh tế, xóa đói, giảm nghèo bền vững. Các Đồn, Trạm Biên phòng còn cử cán bộ, chiến sỹ xuống xây dựng giúp bà con chuồng trại, hướng dẫn kỹ thuật chăn nuôi.

Đặc biệt, ý thức về việc chăn nuôi gia súc của nhân dân ở các bản làng cũng được nâng lên rất nhiều. Họ đã chung tay cùng cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Pa Ủ chăm sóc vật nuôi của mình. Chị Pờ Nhù Lở, dân tộc La Hủ, ở bản Mu Chi tự tin: “Được cán bộ Biên phòng hướng dẫn, mình cũng đã biết trồng, cắt cỏ cho bò ăn. Phải cố gắng chăm sóc để bò sinh thêm nhiều con bê nữa, rồi sau này mang bán lấy tiền mua ti vi, xe máy. Giờ đây nhà mình cũng như nhiều gia đình trong bản không phải đói nữa rồi, trẻ con cũng được học hành cẩn thận”.

Đúng như lời chị Lở nói, tuy còn phải đối mặt với nhiều khó khăn, song giờ đồng bào Cống, Mảng, La Hủ không còn bị “con ma đói” nó ám ảnh như ngày xưa nữa. Thật khó có thể kể hết những đổi thay, những cái mới mà Đảng và Nhà nước đã đem đến cho 3 dân tộc. Sự vào cuộc tích cực, trách nhiệm và nhân văn của các cấp chính quyền đã đem đến sự hồi sinh cho 3 tộc người này, giúp họ biết ước mơ, biết vươn lên để có một tương lai rộng mở.

Nam Hoàng