Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể của các dân tộc thiểu số

Chiếc khèn, theo tiếng Mông nghĩa là bố khèn, người Mông gọi như vậy bởi vì xuất phát điểm của nó được hình thành và tồn tại trong đời sống tín ngưỡng độc đáo liên quan đến chu kỳ đời người sinh và tử. Trong Lễ Gầu Tào, cây khèn xuất hiện từ quá trình chọn cây nêu cho đến kết thúc lễ hội. Vai trò của cây khèn xuyên suốt quá trình hành lễ, là phương tiện chuyển tải thông điệp của con người đến thần linh, đất trời, cầu mong cho một thiên thần bé nhỏ nào đó được ra đời trong một gia đình hiếm muộn. Nghĩa là cây khèn có vai trò trong việc hình thành nên sự sống một kiếp người trong nghi lễ, tín ngưỡng thiên cầu tự.

Trong tang lễ, cây khèn có vai trò chỉ đường cho linh hồn người đã khuất trở về với thế giới bên kia, về với tổ tiên. Từ khi có người mất, cây khèn xuất hiện cho đến khi kết thúc tang lễ. Như vậy khèn gắn bó như một biểu tượng văn hóa không thể thiếu được của người Mông.

Nghệ nhân Thào Chín Phà, thôn Máo Chóa Sủ, xã tả Ngải Chồ, huyện Mường Khương chi sẻ: ''Cây khèn rất quan trọng đối với dân tộc Mông chúng tôi, nhắc đến cây khèn là nhắc đến dân tộc mình, là đàn ông dân tộc Mông phải hiểu về cây khèn, biết thổi, biết múa đó mới là người dân tộc Mông''.

Chính bởi sự linh thiêng và ý nghĩa đối với cây khèn mà việc kế thừa múa khèn, thổi khèn được các nghệ nhân người Mông luôn tâm huyết với mong muốn các thế hệ sau biết trân trọng, gìn giữ giá trị và phát huy văn hóa linh thiêng của dân tộc mình.

Xuất phát từ tín ngưỡng thờ then của đồng bào Tày, làn điệu then của đồng bào Tày ở Lào Cai đã được công nhận là di sản phi vật thể quốc gia. Với những nghệ nhân then được sống và thể hiện niềm đam mê của mình là một niềm tự hào lớn. Những làn điệu then như ngấm vào máu, ngấm vào lòng người, dệt nên giá trị tinh thần, tính nhân văn sâu sắc.

Then tiếng Tày còn gọi là thiên, làn điệu then còn được coi như điệu hát thần tiên, được sử dụng trong nghi lễ then giải hạn, cầu an, sức khỏe, vạn vật bình an trong lễ then mừng cơm mới và trong nhiều nghi lễ then khác của người Tày. Nét đẹp văn hóa này hiện nay đã và đang được phát huy. Nghệ nhân ưu tú Hoàng Văn Thụy, xã Vĩnh Yên, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai chia sẻ.

Còn đối với người Dao, gắn liền với huyền tích về cuộc huyên di xưa kia, họ rất coi trọng các vị thần ở cả ba cõi là trên trời, trần gian và âm phủ. Bộ tranh thờ Tam Thanh và câu chuyện về Bàn Vương là những trầm tích cổ xưa hình thành nên tín ngưỡng của người Dao, họ cho rằng nhờ cầu các vị thần mà thiên di được thuận buồm xuôi gió, cuộc sống được bình yên, họ đã vẽ bức tranh của những vị thần và coi đó là vật linh thiêng dùng trong các lễ cúng với lòng tin các vị thần sẽ phù hộ, giúp đỡ, dẫn đường, chỉ lối cho họ vượt qua mọi chông gai để hướng tới cái tốt đẹp trong cuộc sống. Từ đó nghề vẽ tranh thờ cũng gắn với đời sống của người Dao cho đến nay.

Trên đây chỉ là một vài nét đẹp truyền thống trong văn hóa phi vật thể đã được công nhận trên địa bàn tỉnh Lào Cai, ở đó không chỉ chứa đựng nét đặc trưng trong đời sống văn hóa của mỗi tộc người mà nó là cả kho tàng tri thức được đúc kết từ lịch sử đến hiện tại, tạo nên sức sống mạnh mẽ với thời gian

Ông Dương Tuấn Nghĩa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao Lào Cai cho biết: Văn hóa còn thì dân tộc còn, di sản văn hóa cũng như vậy, di sản văn hóa còn thì dân tộc ấy còn. Nếu như chúng ta đánh mất đi si sản văn hóa thì cũng đồng nghĩa đánh mất đi bản sắc văn hóa của dân tộc. Chính vì thế, việc xác định bản sắc văn hóa có phải hồn cốt dân tộc hay không, chúng ta cũng có thể khảng định di sản văn hóa cũng được coi là một phần hồn cốt của dân tộc.

Di sản văn hóa được chia làm 2 loại vật thể và phi vật thể. Trong đó di sản vật thể là những sản phẩm vật chất tồn tại hữu hình, có giá trị về lịch sử văn hóa và khoa học. Khi nhắc đến di sản văn hóa vật thể ta có thể nghĩ đến những khu di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh đã được công nhận.

Ngoài ra, các loại di vật, bảo vật, cổ vật quốc gia có giá trị lịch sử cũng được xem là di sản văn hóa vật thể. Khác với di sản vật thể, di sản văn hóa phi vật thể là những sản phẩm vô hình có giá trị về tinh thần, gắn liền với cộng đồng, cá nhân hoặc không gian văn hóa.

Di sản văn hóa phi vật thế có tính kế thừa qua nhiều thế hệ, tượng trưng cho bản sắc của một cộng đồng nhất định. Di sản văn hóa phi vật thể có thể là tiếng nói, chữ viết, lễ hội truyền thống, nghề thủ công tượng trưng cho bản sắc dân tộc qua từng thời kỳ.

Theo thời gian các di sản văn hóa, di sản thiên nhiên không ngừng được tái tạo và lưu truyền, sự đa dạng và độc đáo trong văn hóa cộng đồng đã giúp sở hữu những kho tàng đồ sộ, điều này không chỉ thể hiện bề dày lịch sử phát triển ở văn hóa vật thể, phi vật thể mà nó còn thể hiện ở trong cộng đồng các dân tộc. Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản là nhiệm vụ then chốt để gìn giữ bản sắc văn hóa của dân tộc.

Trong những năm qua, nhờ công tác bảo tồn và phát huy giá trị của những di sản đã góp phần không nhỏ vào sự phát triển của nhiều địa phương. Bảo tồn và phát huy nét đẹp của di sản văn hóa không chỉ thúc đẩy du lịch mà còn cải thiện đời sống văn hóa và tinh thần người dân. Ngoài ra việc bảo tồn và phát huy còn làm sống lại những nét truyền thống đang dần mai một, tiếp sức cho nhiều di sản mang đậm sắc thái dân tộc phát triển mạnh mẽ hơn ra ngoài thế giới.

Lào Cai là vùng đất có bề dày lịch sử, có đa dân tộc, mỗi cộng đồng dân tộc đều có nét riêng vô cùng độc đáo, trong đó di sản văn hóa được xem là tiềm lực to lớn cho sự phát triển của địa phương. Việc khai thác đúng cách sẽ tạo ra nhiều vật chất và tinh thần. Do đó, việc bảo tồn và phát huy từng di sản văn hóa chính là giữ gìn hồn cốt bảo vệ sự sống còn của dân tộc đó.

Vân Hà