Sự tinh tế trong trang phục của người Dao Khâu
Từ lâu đời, người Dao Khâu đã biết trồng cây bông, kéo sợi, làm nguyên liệu để thêu, dệt tạo ra những sản phẩm thổ cẩm riêng biệt mang đậm bản sắc tộc người. Đặc biệt, là nghề thêu của người Dao Khâu ở tỉnh Lai Châu được lưu truyền qua nhiều thế hệ với những nét tinh tế trong từng đường thêu. Trang phục của người Dao Khâu vừa góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc, vừa tạo việc làm nâng cao thu nhập cho người địa phương.
Người Dao Khâu hay còn gọi là Kim Miền (hoặc Kìm Miền), là một trong những nhánh Dao di cư sang Việt Nam sớm nhất nên họ được xem như thuộc nhóm Dao đại bản. Đây là nhóm người Dao tiêu biểu trong cộng đồng dân tộc Dao ở Việt Nam.
Hiện nay, đồng bào sinh sống tập trung ở các huyện Than Uyên, Sìn Hồ, Phong Thổ thuộc tỉnh Lai Châu. Người dân địa phương gọi nhóm dân tộc Dao này là Dao Khâu, bởi chiếc khăn của người phụ nữ quấn trên đầu trông giống như chiếc sừng. Trong tiếng Thái, “khâu” có nghĩa là “cái sừng”.
Đồng bào Dao Khâu quan niệm giá trị di sản không nằm ở chất liệu hay kim loại quý, mà đó là tài sản được trao truyền, mang nhiều câu chuyện, nhiều lớp người sử dụng và niềm tin trao gửi qua từng đường thêu.
Do đó, ngay từ khi còn bé, cô gái Dao đã được các bà mẹ dạy cho những đường tơ, sợi chỉ, may vá, thêu thùa. Bằng cách truyền nghề, chỉ dẫn thấu đáo của các bà, các mẹ, tạo cho phụ nữ Dao một nếp nghĩ ăn sâu vào tiềm thức, đó là luôn tận dụng thời gian nhàn rỗi để sắm sửa bộ trang phục đẹp nhất cho mình và cho chồng con của mình.
Trang phục của dân tộc Dao Khâu không sặc sỡ như các nhóm Dao khác mà rất đỗi dung dị với màu chàm là chủ đạo. Phụ nữ Dao thường mặc áo dài, vạt áo thường gập ngược lại và thắt dây lưng. Áo của người Dao Khâu dài đến bàn chân, vạt áo được thêu rất tỉ mỉ, viền áo được trang trí bằng những viên bông màu đỏ và hàng cúc bạc.
Cổ áo được thiết kế hình tròn, lưng được đính 7 hào bạc trắng cùng sợi tơ màu hồng. Dọc hai bên nẹp áo từ cổ xuống bụng là những tua chỉ màu bã trầu với gấu tay áo được nẹp bằng vải màu xanh. Đằng sau lưng áo là 1 chùm 5 đồng bạc, mỗi đồng bạc là một dây hạt cườm đủ màu.
“Một bộ trang phục của nữ giới phải làm rất kỳ công, tinh tế, phải dùng vải bông và vải chàm, thêu hoa văn từng phần, sau đó cắt may ghép lại thành bộ. Các nét hoa văn sặc sỡ với nhiều họa tiết phong phú như hình cỏ cây, hoa lá, hay bất cứ vật dụng nào gần gũi với đời sống sinh hoạt. Để hoàn thành một bộ trang phục của nữ giới là rất lâu, người chăm chỉ và khéo tay cũng phải 6 tháng”, bà Chẻo Diêu Mẩy ở Tổ liên kết, hợp tác thêu trang phục bản Tầm Choong chia sẻ.
Quần của người Dao Khâu may theo kiểu chân què, đũng quần thấp doãng và rộng, khi mặc cạp vắt chéo hai bên rồi dùng dây lưng bằng vải đỏ buộc chặt bên ngoài. Chiếc quần thêu chỉ màu giống như người Dao ở nhiều vùng khác song sự độc đáo ở đây thể hiện màu trắng và màu cam là chủ đạo chứ không phải là màu đen. Quần được thêu nhiều hoa văn sặc sỡ, nhiều họa tiết phong phú như hình cỏ cây, hoa lá, chim chóc hay bất kỳ vật dụng nào mà người dân nơi đây cảm thấy gần gũi trong sinh hoạt hàng ngày.
Điểm nhấn trên trang phục phụ nữ Dao Khâu chính là chiếc khăn quấn trên đầu. Khăn được làm từ vải tự dệt, nhuộm chàm đen có chiều dài khoảng 5 - 10 sải, khổ hẹp, chiều rộng 25 – 30 cm. Khi quấn người phụ nữ Dao Khâu phải khéo léo để tạo ra một góc theo hình lục giác, nhìn đằng sau giống như hình tam giác cân. Khăn quấn phải vừa chắc chắn, vừa ôm khít đầu tôn lên khuôn mặt tròn trịa như trăng rằm của người con gái vùng cao.
Vào những ngày lễ, phụ nữ Dao Khâu không thể thiếu trưng diện những bộ trang sức bằng bạc gồm hoa tai, vòng cổ, vòng tay, xà tích. Độc đáo hơn cả là khi thiếu nữ dân tộc Dao Khâu thường mang trên tay chiếc chuông đồng. Đây là một loại nhạc cụ độc đáo và đặc sắc của cộng đồng dân tộc Dao.
Với chiếc chuông nhỏ xinh xắn, thiếu nữ dân tộc Dao không những duyên dáng rực rỡ trong bộ trang phục truyền thống mà còn là người luôn say mê nghệ thuật diễn xướng: hát hay, múa dẻo, luôn biết thể hiện các làn điệu dân ca, dân vũ của dân tộc mình.
Chủ tịch Hội LHPN xã Tả Phìn, chị Tẩn Mý Chài cho biết: “Kỹ năng thêu thủ công của chị em rất đẹp. Để duy trì, phát triển, lưu giữ nghề truyền thống và hỗ trợ giúp phụ nữ khởi nghiệp, xã Tả Phìn chúng tôi đã phối hợp với Hội LHPN huyện Sìn Hồ ra mắt Tổ liên kết, hợp tác giữ gìn, phát huy nghề thêu trang phục truyền thống dân tộc Dao Khâu. Khởi đầu có 23 chị tham gia, chủ yếu ở bản Tầm Choong và Tả Phìn”
Trang phục của người Dao Khâu tạo cho người con gái một vẻ đẹp duyên dáng, thùy mị. Với sắc phục màu chàm và chiếc mũ tạo hình độc đáo họ rất dễ nhận ra, đặc biệt là ở các phiên chợ, các lễ hội truyền thống của địa phương. Giữa màu xanh của đại ngàn, thấp thoáng dáng hình của các cô gái Dao Khâu khoác trên mình bộ trang phục truyền thống đẹp tựa bông hoa rừng, tô điểm cho vẻ đẹp của núi rừng, bản làng.
Nhìn đôi tay của bà Chẻo Diêu Mẩy ở bản Tầm Choong, đều đều kéo từng sợi chỉ, uốn từng nét hoa tỉ mỉ tinh tế trong đường thêu trong trang phục của người Dao Khâu, như đang dệt nên những mơ ước về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc.