Chú trọng giữ gìn tiếng nói, chữ viết đồng bào dân tộc thiểu số
Đông bào dân tộc thiểu số (DTTS) ở Thanh Hoá chủ yếu có 6 dân tộc là Dao, Mông, Thái, Khơ Mú, Mường, Thổ, sinh sống trên địa bàn. Tiếng nói và chữ viết của mỗi dân tộc đều có sắc thái riêng, việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa này trong bối cảnh hiện nay là rất cần thiết.
Tại trường THPT Quan Sơn (ngôi trường đầu tiên dạy tiếng Thái trong trường học ở Thanh Hóa) ở huyện Quan Sơn,tỉnh Thanh Hoá, chúng tôi gặp cô giáo Hà Thị Khuyên, giáo viên bộ môn Ngữ văn, đồng thời là người truyền dạy tiếng nói, chữ viết của dân tộc Thái.
Từ năm 2012 đến nay, ngoài việc dạy tiếng Thái cho các em ở trường, cô Khuyên còn là cộng tác viên của Trường Đại học Hồng Đức và Sở Giáo dục và Đào tạo Thanh Hóa để dạy các lớp chuyên đề, tổ chức thi, kiểm tra, cấp chứng chỉ tiếng Thái cho cán bộ, công chức, viên chức tại tỉnh Thanh Hóa. Cô còn tham gia vào Ban Chấp hành Hội Dân tộc học và Nhân học huyện Quan Sơn. Tích cực sưu tầm và dịch các văn bản, tác phẩm bằng tiếng Thái cổ sang Tiếng Việt, cô giáo Hà Thị Khuyên cùng các cộng sự vinh dự đoạt giải ba của Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam năm 2017 với tác phẩm “Lai Xư Tày Đeng”.
Mới đây, Công an tỉnh Thanh Hóa đã mở lớp bồi dưỡng tiếng nói, chữ viết dân tộc Thái cho cán bộ, công an xã, thị trấn trong Công an Thanh Hóa đang công tác tại địa bàn các huyện có đông đồng bào dân tộc Thái sinh sống. Cô Khuyên là một trong những người truyền đạt những kiến thức cơ bản về tiếng nói và chữ viết của dân tộc Thái cho đội ngũ cán bộ công an ở một số đơn vị.
Năm 2023, Ban Chỉ huy Quân sự huyện Quan Sơn tổ chức lớp bồi dưỡng tiếng nói, chữ viết dân tộc Thái cho cán bộ, chiến sĩ đơn vị, đội ngũ dân quân tự vệ các xã, thị trấn, cô cũng là người trực tiếp truyền đạt.
Ông Lê Văn Cứu, (khu phố 1, thị trấn Yên Cát, huyện Như Xuân, tỉnh Thanh Hoá) là người dân tộc Thổ, nên ông rất tâm huyết trong việc sưu tầm các hiện vật cũng như tìm hiểu phong tục, tập quán, đời sống, văn hóa của đồng bào dân tộc mình. Những người cao tuổi như ông Cứu luôn đau đáu và mong muốn thế hệ con cháu mình yêu lấy tiếng Thổ để không bị mất đi nét văn hóa dân tộc.
Từ những năm 1995 - 1996, ông Cứu bắt đầu sưu tầm, biên soạn, nghiên cứu phong tục, tập quán người Thổ và ghi chép theo hình thức thơ lục bát bằng tiếng Thổ cho dễ đọc, dễ nhớ, dễ hiểu. Mục đích để mỗi người con dân tộc Thổ hiểu thêm về phong tục, tập quán, đời sống sinh hoạt của tổ tiên, ông bà xưa. Từ đó, gạn đục khơi trong, kế thừa và phát huy những tinh hoa, loại bỏ hủ tục trong mỗi gia đình, để thế hệ trẻ nói tiếng dân tộc thì ông bà, cha mẹ phải làm gương và truyền dạy lại tiếng nói cho con, cháu.
Đồng bào dân tộc Dao ở Thanh Hóa, nhiều người biết đến ông Triệu Văn Lĩu ở bản Hạ Sơn, xã Pù Nhi (Mường Lát); ông Phùng Thanh Khang ở xã Cẩm Châu (Cẩm Thủy)... là những người tích cực tham gia mở và dạy các lớp học miễn phí cho đồng bào dân tộc Dao biết đọc, viết chữ Nôm - Dao cổ nhằm góp phần bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp của đồng bào dân tộc Dao.
Trong cộng đồng dân tộc Mường tỉnh Thanh Hóa có nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Cao Sơn Hải quê ở huyện Cẩm Thủy, hiện đang sinh sống tại TP Thanh Hóa. Ông đã có hàng chục công trình, chưa kể đến thơ, tuyển tập thơ, rồi tham gia tập hợp, biên soạn tổng tập văn học dân gian các dân tộc thiểu số tỉnh Thanh Hóa.
Nhà nghiên cứu Cao Sơn Hải ng được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học - nghệ thuật với chùm 3 tác phẩm: “Những bài ca đám cưới người Mường Thanh Hóa”, “Lễ Pồn Pôông eng cháng” (song ngữ), truyện thơ “Nàng Út Lót - đạo Hồi Liêu” (tình ca dân tộc Mường, song ngữ). Giải thưởng cao quý ấy là “quả ngọt” của cho một đời người tận tụy.
Để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống về tiếng nói, chữ viết của đồng bào DTTS trên địa bàn, những năm gần đây, chính quyền địa phương đã xác định các giải pháp cụ thể, trọng tâm, để bảo tồn, như tăng cường công tác tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức của người dân, khơi dậy lòng tự hào, tự tôn dân tộc trong thế hệ trẻ để không đánh mất các giá trị văn hóa mà cha ông để lại.