“Báu vật sống” ở làng Klâu Ngol Zố

Cơn mưa chiều thu bất chợt cũng không cản được bước chân của chúng tôi đến với làng Klâu Ngol Zố để tìm gặp và trò chuyện cùng nghệ nhân A Yưk (57 tuổi) người dân tộc Gia Rai.

Cũng vì mưa khiến công việc nương rẫy của nghệ nhân A Yưk ở làng Klâu Ngol Zố (xã Ia Chim, thành phố Kon Tum) như ngày thường phải tạm gác. Trong căn nhà cấp 4, lại thói quen cũ, ông A Yưk mang ra vô số những hình tượng đã và đang tạc dở để ngắm nghía, lau chùi. Đám con cháu trong nhà thì quây quần, háo hức để được xem và nghe những câu chuyện về truyền thống do ông mình kể.

Trò chuyện với chúng tôi, nghệ nhân A Yưk chia sẻ, ông biết chơi và thạo cồng chiêng đầu tiên. Sau đó ông tiếp tục học chơi đàn, đan dệt mây tre, rồi đến học và thành thạo điêu khắc, đẽo tượng.

Theo nghệ nhân A Yưk, trong các bộ môn, điêu khắc có lẽ là môn ông dành nhiều công sức và có nhiều kỷ niệm nhất. Bộ môn này đòi hỏi sự cẩn thận, tỉ mỉ, bởi độ tinh xảo và phức tạp và con đường ông đến với điêu khắc dân gian đã gặp không ít những khó khăn, trắc trở.

“Vào năm 30 tuổi, trong một lần theo bạn đi chơi ở một số thôn làng tại huyện Chư Pah (tỉnh Gia Lai), tôi phát hiện nơi đây có rất nhiều tượng nhà mồ đẹp. Tôi không rời mắt được với các tượng ấy. Đặc biệt, có 2 bức tượng làm tôi ấn tượng sâu sắc là tượng phụ nữ địu con trên lưng và tượng tượng người đàn ông cầm rựa đi rẫy.

Cả 2 bức tượng đều cao to như người thật và được điêu khắc bằng gỗ quý. Ban ngày khi có ánh sáng mặt trời chiếu vào thì bóng mịn, ban đêm thì lại sáng loáng dưới ánh trăng, đèn điện”, nghệ nhân A Yưk nhớ lại.

Với quyết tâm theo đuổi nghề điêu khắc dân gian, đã không ít lần đục tượng thất bại, phải bỏ đi vô số thì cuối cùng nghệ nhân A Yưk đã thành công bằng sự kiên trì và một chút năng khiếu. Từ đó đến nay, ông đã đục đẽo được hàng trăm bức tượng đẹp, hầu hết đem tặng bạn bè, khách quý. Một số ít đem đi bán cho những người có nhu cầu.

Hiện tại trong làng chỉ có mình nghệ nhân A Yưk có thể điêu khắc điêu luyện, đặc biệt là làm tượng rối.

Theo nghệ nhân A Yưk, trong việc làm tượng rối, một trong những công đoạn khó đó là kỹ thuật điều khiển rối bằng dây kéo. Kỹ thuật này phức tạp nên ông đã mất rất nhiều công sức và thời gian. Bởi thế trong làng, người biết chơi cồng chiêng, nhạc cụ dân gian thì nhiều nhưng người biết làm rối, điều khiển rối thành thục thì không có một ai ngoài ông.

“Người điều khiển rối phải thuộc cả những bài chiêng thì mới khiến rối nhảy múa có hồn được. Việc thạo chiêng đã giúp ích cho tôi rất nhiều. Ngày xưa, các lễ hội lớn nhỏ tại làng đều không thể thiếu con rối. Cùng với cồng chiêng, múa xoang, những con rối gỗ sẽ góp phần cho không khí lễ hội thêm vui. Mặc dù bây giờ lễ hội cũng ít đi nhưng các lễ hội lớn vẫn không thể thiếu con rối được”, chia sẻ.

Nghệ nhân A Yưk vào góc nhà mang ra đủ các loại tượng gỗ, cung, nỏ, đàn ting ning cho chúng tôi chiêm ngưỡng. Vừa đặt xuống ông khoe: “Tự tay tôi làm đấy, toàn là gỗ quý nên không có bán đâu. Vừa rồi có khách quý vào chơi, tôi có tặng cho họ vài tượng rối đẹp lắm. Các tượng rối ấy đã nhiều lần tham gia biểu diễn trong các lễ hội, cuộc thi rồi. Hiện tại, tôi cũng có 2 học trò để truyền nghề điêu khắc dân gian là Rơ Chăm Banh và A Thoang, cũng đã bắt đầu có thể tạc những bức tượng có độ khó”.

Thôn trưởng A Byam nhận xét, mặc dù đã lớn tuổi nhưng nghệ nhân A Yưk vẫn rất nhiệt huyết với các phong trào của thôn, làng. Bên cạnh phong trào văn hóa, văn nghệ tại địa phương, ông còn tham gia tích cực trong các phong trào vận động bà con xây dựng nếp sống văn minh, thay đổi nếp nghĩ cách làm.

“Hiện tại, ngoài là Đội trưởng Đội cồng chiêng của làng, ông còn là Chi hội trưởng Hội Cựu chiến binh thôn, là thành viên tích cực tham gia công tác mặt trận, vận động người dân trong thôn tham gia các phong trào văn hóa, xây dựng nhà rông, giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống...”, Thôn trưởng A Byam nói.

Văn Hà