Nét đẹp văn hóa trong trang phục truyền thống phụ nữ H'mông Đen ở Lạng Sơn

Trang phục truyền thống phụ nữ H'mông Đen ở Lạng Sơn không chỉ là một biểu tượng văn hóa, mà còn là một phần quan trọng trong việc duy trì và truyền lại giá trị văn hóa của dân tộc. Nó đại diện cho sự tự hào và nhận thức về bản sắc dân tộc, gắn kết cộng đồng và thể hiện sự kỳ diệu của nghệ thuật truyền thống.

Trang phục truyền thống của phụ nữ H'Mông Đen ở Lạng Sơn có những đặc trưng riêng, đặc biệt là trong việc phối màu và trang trí. Màu chủ đạo của trang phục là chàm xanh đen, tạo nên sự nền nã và đặc biệt. Qua sự kết hợp hài hòa giữa các mảng trơn (ghép vải), mảng nổi (thêu) và các chi tiết (in sáp ong), trang phục mang đến sự phong phú và sống động.

Hoa văn trong trang phục của phụ nữ H'Mông Đen ở Lạng Sơn thường được thể hiện qua các hình chữ nhật, hình vuông, hình thoi và hình tam giác, nhưng được bố trí đan xen với các dải hoa văn đa dạng và đường chỉ thêu đan chéo. Điều này tạo ra sự phức tạp và độc đáo trong đồ án trang trí, làm nổi bật trang phục truyền thống của họ.

Các chi tiết trang trí như nẹp áo, gấu tay áo, nẹp xẻ tà và xà cạp cũng được trang trí tinh tế bằng nghệ thuật thêu và ghép vải. Nẹp áo và xẻ tà được trang trí với hoa văn rộng khoảng 3-4 cm bằng vải ghép và chỉ màu thêu. Áo cũng có các hoa văn đẹp mắt được thêu trên gấu tay áo.

Khi mặc trang phục, gấu áo không được giấu vào trong váy mà được mặc xòe ra ngoài và áo không có cúc. Áo xẻ ngực không có cúc, nên có áo yếm bên trong. Sự hài hòa giữa hoa văn của vạt áo và yếm tạo nên sự cân đối và hài hòa giữa áo trong và áo ngoài.

Phụ nữ H'Mông Đen cũng quấn khăn vuông rộng to bản cùng màu váy áo để trùm kín tóc, tạo sự hài hòa với váy xòe rộng.

Quá trình tạo nếp gấp trên váy được thực hiện bằng cách gập khâu và buộc thành nếp chặt, sau đó quấn vào cột nhà và mở ra sau một thời gian để tạo nếp. Việc này yêu cầu nhiều công sức và tỉ mỉ. Mỗi chiếc váy có hàng trăm nếp gấp được tạo ra, tạo nên sự mềm mại và thuận lợi cho người mặc. Váy vẫn rộng rãi, thoải mái và kín đáo.

Trang phục truyền thống của người H'mông Đen ở Tràng Định, Lạng Sơn được làm từ sợi cây lanh trồng trên nương rẫy. Quy trình tạo trang phục này mang giá trị văn hóa to lớn và chứa đựng tri thức văn hóa bản địa lâu đời. Nó không chỉ là hoạt động sản xuất đơn thuần mà còn là sự phản ánh và tiêu chí để đánh giá phẩm hạnh của người phụ nữ H'mông Đen.

Quá trình tạo trang phục bắt đầu bằng việc thu hoạch cây lanh và bóc lấy vỏ cây. Sau đó, vỏ cây được tước thành từng sợi nhỏ và giã trong cối để làm cho sợi mềm dễ se. Các sợi vỏ cây lanh được đấu nối với nhau thành sợi dài và sau đó se lại thành sợi tròn tương tự như sợi chỉ. Sợi được se xong sẽ được nấu với nước tro và ủ trong tro bếp để trắng ra như sợi chỉ bông. Sợi lanh sau đó được dệt thành những vuông vải trắng rồi nhuộm chàm đen.

Để tạo ra màu chàm xanh đen truyền thống, người H'mông Đen ở Tràng Định sử dụng lá chàm để nhuộm sợi lanh nhiều lần. Sau đó, trang phục được in và thêu khá kỳ công tỉ mỉ. Mỗi năm chỉ có thể làm ra 1-2 bộ trang phục nhưng chúng rất bền và có thể sử dụng từ đời này sang đời khác.

Tuy nhiên, với sự xuất hiện của trang phục công nghiệp với giá thành rẻ, công nghệ và tiện ích, nghề thủ công truyền thống này đang dần mai một. Hiện nay, ở thôn Khuổi Nặp, xã Cao Minh, huyện Tràng Định, Lạng Sơn, chỉ còn 5 bộ trang phục truyền thống của người H'mông Đen được lưu giữ. Đây là tài sản quý giá vì không còn ai có thể làm được như trước đây.

Trang phục truyền thống của phụ nữ H'mông Đen ở Tràng Định không chỉ để mặc, mà còn là biểu tượng và di sản văn hóa truyền thống quý báu của dân tộc. Quá trình tạo trang phục và các họa tiết hoa văn trang trí trên đó đều chứa đựng bản sắc và tín hiệu văn hóa riêng của người H'mông Đen. Những hoa văn và họa tiết trên trang phục không chỉ có giá trị nghệ thuật mà còn giúp giải mã những tầng lớp sâu về văn hóa của người H'mông Đen.

Minh Dũng