Độc đáo “bánh xe nước” nơi miền sơn cước xứ Thanh

Những guồng nước như những “bánh xe nước” khổng lồ không chỉ là nông cụ đắc lực trong sản xuất nông nghiệp mà còn trở thành nét đặc trưng riêng của người dân tộc Thái ở xã Cổ Lũng.

Từ thành phố Thanh Hóa đi về phía Tây Bắc hơn 130km, đến Cổ Lũng không chỉ đắm mình trong khung cảnh thiên nhiên với những ngôi nhà sàn thấp thoáng, những thửa ruộng bậc thang xanh mướt, núi non hung vĩ, sự thơ mộng của thác Hiêu, mà còn được chiêm ngưỡng những “bánh xe nước” khổng lồ chậm rãi quay bên dòng suối trong mát,...tất cả tạo nên một bản sắc văn hóa độc đáo ít nơi nào có được. 

Theo ông Hà Văn Cương, 70 tuổi, ở thôn La Ca cho biết, không rõ guồng nước có từ bao giờ, chỉ biết rằng nó đã được cha ông sáng tạo ra, sau đó được các thế hệ gìn giữ và bảo tồn cho đến ngày nay.

Để có thể canh tác lúa nước trên địa hình đồi núi dốc, bà con dân tộc Thái đã sáng tạo, khai phá và hình thành nên những thửa ruộng bậc thang. Do hệ thống mương mán phục vụ cho sản xuất nông nghiệp chưa phát triển, điều kiện nước sinh hoạt rất khó khăn, nên tận dụng nguồn nước suối tuôn chảy quanh năm không bao giờ cạn, người dân đã phát minh ra chiếc cọn để dẫn nước giúp cho việc tưới được thuận lợi hơn.

Guồng nước ở thôn La Ca.

Guồng nước được vận hành bằng cách lợi dụng sức chảy của dòng nước để quay tròn, lấy nước vào máng đưa lên cao, dẫn vào ruộng lúa.

Guồng nước được làm hoàn toàn thủ công, tận dụng những vật liệu có sẵn từ tự nhiên của núi rừng như cây tre, cây vầu (hoặc cây đền), nứa. Guồng nước được vận hành bằng cách lợi dụng sức chảy của dòng nước để quay tròn, lấy nước vào máng đưa lên cao, dẫn vào ruộng lúa. 

Ông Hà Văn Cương chia sẻ: “Một guồng nước có đường kính 2,5 mét sẽ đẩy nước tưới cho diện tích 1.000m2 đất lúa. Từ khi có guồng nước, người dân có thể canh tác 2 vụ lúa/năm với năng suất bình quân hơn 2 tạ/sào, giúp người dân có thêm nguồn thu nhập, ổn định cuộc sống”.

Đến Cổ Lũng, tận mắt chứng kiến những guồng nước với tiếng róc rách trầm bổng vang lên giữa núi rừng mới thấy hết sự sáng tạo, khéo léo của bà con dân tộc Thái nơi đây.

Trẻ em tắm mát bên những guồng nước.

Ông Bùi Văn Sâm – Chủ tịch UBND xã Cổ Lũng cho biết, toàn xã có 1.039 hộ với hơn 4.300 nhân khẩu, trong đó đồng bào dân tộc Thái chiếm 98%, còn lại 2% là dân tộc Mường và dân tộc Kinh.

“Người dân xã Cổ Lũng chủ yếu làm nông nghiệp, canh tác lúa nước trên những thửa ruộng bậc thang nên đến bây giờ hầu hết 11 thôn bản đều sử dụng guồng nước để đảm bảo cho việc tưới tiêu. Guồng nước như một nông cụ, giúp người dân lấy nước từ những con sông, suối thấp để tưới tiêu cho những thửa ruộng trên cao. Nhờ những guồng nước này mà hơn 160 hecta lúa của bà con được phát triển xanh tốt, năng suất lúa khá cao, nhờ đó đời sống của bà con cũng được ổn định hơn”, ông Sâm cho hay.

Chia tay với Cổ Lũng, nhìn những cánh đồng lúa đang thì con gái xanh mướt, óng ả vươn lên trong nắng, trải dài đến tận chân núi, hy vọng bà con nơi đây sẽ có một vụ mùa bội thu.

Cánh đồng lúa xanh mướt, trải dài trong nắng.

Su Nguyễn