Văn hóa trang phục đồng bào Thái Thanh Hóa

Trang phục là sắc thái tiêu biểu của cộng đồng người Thái xứ Thanh.

Người Thái luôn khuyến khích những người phụ nữ phải chăm chỉ làm việc, thêu giỏi, dệt đẹp. Họ coi đó là một chuẩn mực đạo đức, là phẩm chất tư cách con người nhất là đối với các cô gái chưa chồng. Với bàn tay khéo léo, óc thẩm mỹ tinh tế người Thái đã tạo nên những loại vải không những đáp ứng nhu cầu mặc mà còn đáp ứng nhu cầu làm đẹp của con người. Tục ngữ Thái có câu "Xíp mốt hụ khát choọng, xíp xong hụ tắm húk", có nghĩa là 11 tuổi biết độn tóc, 12 tuổi biết ngồi khung dệt vải.

Trang phục của người phụ nữ Thái Thanh Hoá có giá trị thẩm mỹ rất cao. Thể hiện ở nhiều góc độ như nghệ thuật tạo hình và trang trí hoa văn trên trang phục, màu sắc trang phục, nét đẹp trong cốt cách tâm hồn của người làm ra trang phục. Nghệ thuật tạo hình trang phục của họ khá đa dạng và phong phú. Chiếc áo (Xửa cỏm) của phụ nữ Thái trở thành một ấn tượng khá đặc biệt, nó thể hiện những đường nét tự nhiên của cơ thể. Còn chiếc váy (xỉn) tạo nên một phong cách kín đáo và rất thuận tiện, ấm về mùa đông và mát về mùa hè.

Bộ trang phục được phối màu một cách hài hoà, tinh thế trong quá trình thêu dệt tạo vẻ đẹp truyền thống của đồng bào.

Chiếc váy (xỉn) của phụ nữ Thái còn đẹp lung linh huyền ảo bởi hoa văn trang trí của nó. Khi gọi là váy con rồng (xỉn ngước) thì con rồng đóng vai trò trung tâm bao giờ cũng được thêu trước vì nó sẽ quy định xử lý phần hoa văn phụ. Những con vật đó thêu hệt nhau về kích thước, màu sắc và dàn hàng ngang, nối đuôi nhau chạy hết diện tích chân váy. Bên cạnh hoa văn trung tâm trong phần phụ đồ án hoa văn thường được thêu hoa, lá, cây, cỏ cách điệu với đủ loại màu sắc như hoa đào (boóc đao), cây đa (có bá), hoa bí (boóc ử)... Phần phụ có tác dụng tạo nên tầng nền thứ hai để tôn phần hoa văn chính, nó như nghệ thuật "chạy màu" trong hội hoạ vậy.

Hoa văn được trang trí lên váy thường thêu hai loại mô típ là hoa văn tả thực và hoa văn cách điệu. Có bốn dạng mô típ hoa văn cơ bản được sử dụng là: Hoa văn động vật, hoa văn thực vật, hoa văn đồ vật, hoa văn cách điệu trừu tượng. Hoa văn trang trí trên trang phục thể hiện quan niệm về cái đẹp hài hoà, đó là sự phối hợp màu cơ bản một cách nhuần nhị, tinh thế trong quá trình thêu dệt trang phục.

Với chiếc khăn piêu, hoa văn thêu chủ yếu có 3 mô típ là "kút piêu", "xai peng" và "ta leo". Mỗi một hoa văn là một biểu tượng của sự sống và tình yêu: "Xai peng" là "dây tình' của đôi lứa; "Kút piêu" là phẩm vật cao quý biếu bề trên; "Ta leo" là vật trừ đuổi tà ma bảo vệ "thần hồn" cho người đội khăn. Đó là ba hiện vật thờ phụng của người Thái được phụ nữ cất giữ trên đầu. Người Thái có quan niệm: Sự sống mỗi con người, được ví như "sợi" bấc của ngọn nến gọi là: "Xái khoắn" bên cạnh dây "xai peng" khi "xái khoắn" đứt là con người chấm dứt sự sống.

Màu sắc được đồng bào ưa thích dùng phổ biến là màu chàm. Màu chàm xen với màu xanh của cây rừng tạo nên sự hài hoà trong màu sắc, thể hiện sự hoà nhập thích nghi của con người với thiên nhiên. Màu chàm mặc khi lao động không bị nhựa cây dây bẩn, nếu bị lấm bẩn cũng dễ giặt sạch.

Bên cạnh màu chàm và màu xanh (lé) trang phục của người Thái còn xuất hiện màu đỏ (đénh), màu vàng (lướng), màu tím (tí) màu trắng (đón), tạo nên sự đa dạng và phong phú về màu sắc. Nhìn vào một chiếc khăn piêu hay váy (xỉn) của người Thái mọi người sẽ rất ngạc nhiên bởi một sự phối màu tuyệt vời gây được sự chú ý đặc biệt.

Trang phục của tạo nên vẻ đẹp truyền thống của người con gái Thái.

Để tạo ra một bộ trang phục là cả một quá trình rèn luyện đức tính kiên trì, nhẫn nại, sự thông minh, khéo léo của các cô gái Thái. Thế hệ đi sau ngoài việc tiếp thu, bảo lưu những giá trị truyền thống của cha ông, họ còn cải tiến và phát triển thêm những giá trị văn hoá mới. Chị em phụ nữ Thái Thanh Hoá đã sáng tạo nên những bộ trang phục với kỹ thuật thêu, dệt đạt trình độ rất cao trong nghệ thuật tạo hình, xử lý bố cục và màu sắc. Đặc biệt mỗi một mô típ hoa văn được đưa vào trang phục thể hiện tín ngưỡng và mang ý nghĩa tâm linh của dân tộc.

Ngày nay, nhiều nét văn hoá truyền thống tốt đẹp của đồng bào Thái đang dần mai một. Để thực hiện công tác bảo tồn, khôi phục và phát huy văn hóa về trang phục truyền thống dân tộc Thái, địa phương mở các lớp tập huấn bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa liên quan đến nghề thủ công, nghệ thuật thêu hoa văn trang phục truyền thống của đồng bào. Tổ chức mặc trang phục truyền thống tại các trường dân tộc nội trú, khuyến khích công chức, viên chức là người Thái tại các cơ quan, đơn vị mặc trang phục truyền thống trong các ngày lễ, Tết, liên hoan văn hóa các dân tộc... Hỗ trợ giới thiệu, quảng bá sản phẩm trang phục truyền thống của đồng bào dân tộc tới các đơn vị kinh doanh du lịch và đông đảo khách du lịch. Cùng với đó ban hành cơ chế, chính sách cho các nghệ nhân, người tổ chức thực hành, trao truyền, bảo tồn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa dân tộc nói chung, trang phục truyền thống nói riêng.

Nét đẹp trang phục luôn là niềm tự hào của người Thái Thanh Hoá.

Thành Phan