Khám phá Tết Chôl Chnăm Thmây của đồng bào dân tộc Khmer

Cũng như các dân tộc khác, đón năm mới, người Khmer trang hoàng nhà cửa và thực hiện những nghi thức truyền thống, mừng mỗi người thêm tuổi mới, hy vọng một năm mới với nhiều may mắn, sung túc hơn. Tết Chôl Chnăm Thmây năm nay diễn ra trong các ngày 14,15,16 tháng 4. Nhờ sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và quá trình nỗ lực của người dân, đời sống kinh tế-xã hội của đồng bào Khmer đã có nhiều khởi sắc mà Tết Chôl Chnăm Thmây ngày càng long trọng, trọn vẹn và ý nghĩa hơn.

Chôl Chnăm Thmây là lễ hội mừng năm mới theo lịch cổ truyền của dân tộc Khmer, diễn ra vào trung tuần tháng 4 hàng năm

Tết Chôl Chnăm Thmây (hoặc Chaul Chnam Thmay) là lễ hội mừng năm mới theo lịch cổ truyền của dân tộc Khmer. Chôl nghĩa là Vào và Chnăm Thmây là Năm Mới. Lễ Chôl Chnăm Thmây cũng là những ngày Tết của Campuchia, Lào, Thái Lan, Myanma, Sri Lanka. Ngoài tôn giáo chính là Phật giáo, người Khmer còn tin rằng mỗi năm có một vị thần trên trời (Têvôđa) được sai xuống để chăm lo cho cuộc sống và con người trong năm đó, hết năm lại về trời để vị thần khác xuống hạ giới. Những ngày này trở thành, lễ hội truyền thống của cả cộng đồng. Tổ chức nhiều trò vui như đốt đèn trời, đốt ông lói, đánh quay lửa... Các cụ già kể cổ tích, thần thoại, chuyện cũ cho con cháu nghe.

Tết Chôl Chnăm Thmây kéo dài trong 3 ngày, năm nhuận kéo dài 4 ngày, tên gọi mỗi ngày tết khác nhau. Ngày đầu tiên có tên: Maha Songkran (Chôl Sangkran Thmây); Ngày thứ hai có tên: Wanabat (Wonbơf); Ngày thứ ba có tên: Tngai Laeung Saka (Lơng Săk); Nếu năm nhuận cũng có tên là: Wonbơf.

Lễ hội Chôl Chnăm Thmây diễn ra với nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc, kéo dài liên tiếp trong 3 ngày

Trong các ngày này mọi người đi thăm hỏi lẫn nhau, chúc nhau tài lộc, sức khoẻ, phát đạt và cùng nhau tham gia các trò vui. Thời gian có khi kéo dài hơn tuần mới trở lại cuộc sống thường nhật.

Gia đình nào cũng tập trung ăn mặc đẹp, các trẻ em được may sắm những bộ quần áo mới. Mọi nhà đều sửa sang, quét dọn, trang trí lại, chuẩn bị đồ ăn thức uống đầy đủ cho những ngày tết. Trước đây người ta giã gạo, chà gạo sẵn, làm bánh. Ngày nay họ chuẩn bị gạo đầy đủ, cùng các đồ ăn như bánh trái, hoa quả, cá, thịt, rau... tất cả đều sẵn sàng. Mọi công việc thường ngày đều dừng lại, mọi người nghỉ ngơi, trâu bò thả tự do. Người người hào hứng chăm lo cho ngày tết. Sửa sang nhà cửa, chuồng trâu chuồng bò đều phải đầy rơm đầy rạ.

Nghi thức tắm tượng phật bằng nước ướp hương, gột rửa những điều không may mắn năm cũ để sang năm mới mọi sự được như ý

Trong đêm giao thừa, nhà nào cũng làm cỗ, thắp hương, đốt đèn, cúng tiễn đưa vị Têvôđa cũ, đón rước Têvôđa mới. Trên bàn thờ có bày sẵn năm nhánh hoa, 5 cây đèn cầy, 5 cây nhang, 5 hạt cốm và nhiều loại cây quả. Cả gia đình ngồi xếp chân trước bàn thờ tổ tiên, khấn vái, mong và tin rằng sẽ được thần ban phước lành.

Ngày Chôl Sangkran Thmây - ngày thứ nhất, làm lễ rước đại lịch. Mọi người tắm gội, mặc quần áo đẹp, đội cỗ lên chùa. Vào giờ tốt đã được chọn, bất kể sáng hay chiều (thường là vào 7 giờ sáng hoặc 5 giờ chiều).

Mọi người mang theo lễ vật: Nhang đèn, hoa quả đến chùa làm lễ rước Đại lịch, Môha Sang-Kran. Môha Sang-Kran đặt trong khay sơn son thếp vàng đưa lên kiệu khiêng đi vòng quanh chính điện 3 vòng trang trọng, vừa là lễ chào mừng năm mới vừa chờ điềm báo năm mới tốt hay xấu, tùy vào cuộc rước có hoàn thiện hay không, rồi mới vào chính điện làm lễ. Sau đó, tất cả vào lễ Phật, tụng kinh chúc mừng năm mới.

Đồng bào Khmer làm lễ bái Tam Bảo cùng các Chư Tăng tụng kinh Cầu an mừng năm mới trong Chánh điện chùa Khmer

Ngày Wonbơf - ngày thứ hai làm lễ dâng cơm và đắp núi cát. Mỗi gia đình làm cơm dâng cho các vị sư; sãi ở chùa vào buổi sớm và trưa. Trước khi ăn, các nhà sư tụng kinh làm lễ tạ ơn những người làm ra vật thực, những người mang vật thực đến cho nhà chùa. Buổi chiều, tổ chức lễ đắp núi cát để tìm phúc duyên. Mọi người đắp cát thành nhiều ngọn núi nhỏ theo tám hướng và một núi ở trung tâm, tượng trưng cho vũ trụ. Tục này có dẫn chứng theo tích lâu đời biểu lộ ước vọng cầu mưa, cầu phúc của con người.Ngày hôm sau làm lễ xuất thể, đắp núi với ý nghĩa đền đáp công ơn ông bà, cha mẹ đã hóa vãng; khi còn sống, có khi vì vô ý phạm phải sai lầm, gây nên nghiệp ác.

Đồng bào tin rằng các quỷ sứ địa ngục không đếm được hết cát, vì mỗi hạt cát tượng trưng cho một việc thiện mà ông cha đã làm, không đếm hết cát chắc chắn ông cha ta sẽ được sanh về cõi Phật, vì những điều thiện mà họ đã làm nhiều như những hạt cát trên núi, dưới biển khơi; còn cái xấu, cái ác chẳng đáng là bao. Nghi thức đắp núi cát còn mang ý nghĩa triết lý rất sâu sắc, nó khẳng định cái thiện luôn thắng cái ác.

Ngày Lơng Săk - ngày thứ ba, làm lễ tắm tượng Phật, tắm sư. Vào buổi sáng dâng cơm sáng cho các sư, họ tiếp tục nghe thuyết pháp. Chiều, đốt đèn nhang, dâng lễ vật, đưa nước có ướp hương thơm đến tắm tượng Phật. Biết ơn thương nhớ Đức Phật đồng thời gột rửa mọi điều không may của năm cũ, bước sang năm mới, mọi sự như ý.

Trò chơi dân gian trong Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây của đồng bào dân tộc Khmer

Sau đó tắm cho các vị sư sãi cao niên. Sau lễ tại chùa, mọi người rước các nhà sư tới nghĩa trang, để thực hiện lễ cầu siêu cho linh hồn những người quá cố. Sau đó ai về nhà nấy, làm lễ tắm tượng Phật tại nhà mình, dâng cỗ chúc phúc ông bà cha mẹ, xin tha thứ những thiếu sót, lỗi lầm năm cũ. Thỉnh các sư về cầu siêu cho những linh cữu đã hóa vãng là quyến thuộc trong gia đình, kết thúc Tết Chôl Chnăm Thmây, mỗi người đều riêng niềm vui mới.

Tết Chôl Chnăm Thmây của đồng bào dân tộc Khmer hiện nay đã được lược bớt những nghi thức rườm rà tốn kém, nhưng vẫn giữ được nét truyền thống văn hóa của đồng bào dân tộc Khmer ở Việt Nam.