Đặc sắc Festival thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng ngàn gắn với Lễ hội cơm mới

Đền Đông Cuông được nhiều nhà nghiên cứu văn hóa dân gian nhận định là vùng khởi nguồn của Mẫu Thượng ngàn trong hệ thống thờ Mẫu của người Việt và có vị trí cực kỳ quan trọng trong hệ thống thờ đạo Mẫu, được coi là cội nguồn của Mẫu Thượng ngàn. Ở đền Đông Cuông, Mẫu Thượng ngàn là bậc anh linh, quyền cao tối thượng nhưng gần gũi, bình dị trong đời sống tâm linh của người dân.

Trong tín ngưỡng thờ Mẫu nói chung và tín ngường thờ Mẫu Thượng ngàn nói riêng, hệ thống nghi lễ và lễ hội rất phong phú và đa dạng, mang nhiều sắc thái độc đáo có thể dễ dàng phân biệt với các tín ngưỡng và tôn giáo khác. Tuy nhiên, tập trung và điển hình nhất vẫn là nghi lễ hầu đồng (hầu bóng) và hệ thống lễ hội.

Thông qua đó nhằm gửi gắm mong muốn, khát vọng của con người, đồng thời, các hình thức biểu đạt, động tác múa, âm nhạc và lời hát văn đều truyền tải dấu ấn lịch sử, ghi lại sự tích và ca ngợi công đức của những nhân vật lịch sử có công với dân, với nước. Ý nghĩa của nghi lễ hát chầu văn, hầu đồng là đáp ứng nhu cầu và khát vọng thường nhật của con người đó là cầu tải, cầu lộc, cầu sức khỏe, cầu cho quốc thái dân an.

Đối với Lễ hội cơm mới vào ngày Mão đầu của tháng chín âm lịch của đền Đông Cuông có ý nghĩa văn hóa truyền thống hết sức sâu sắc.

Theo phong tục từ lâu đời, vào ngày Mão tháng 9 Âm lịch hàng năm, sau khi đã thu hoạch xong vụ lúa mới, người Tày Khao thường mổ trâu, giã cốm để cúng tổ tiên và dâng Mẫu. Họ quan niệm rằng, Thánh Mẫu và tổ tiên đã phù hộ cho mưa thuận, gió hòa để có được mùa màng bội thu nên khi thu hoạch lúa, phải làm cốm để dâng cúng.

Việc tổ chức Lễ hội cơm mới không những duy trì nét đẹp văn hóa dân tộc, mà còn là dịp để tiếp tục giáo dục về truyền thống uống nước nhớ nguồn, ân tình của người Tày Khao cũng như các dân tộc Việt Nam tới các thế hệ mai sau.

Festival thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng ngàn gắn với Lễ hội cơm mới đền Đông Cuông năm 2023 sẽ có 5 hoạt động gồm: Hoạt động thực hành diễn xướng hầu đồng; rước các sản vật của địa phương dâng Mẫu; Liên hoan hát chầu văn huyện Văn Yên lần thứ Nhất năm 2023; trưng bày tranh ảnh, thực hành nghi lễ thờ Mẫu; một số trò chơi dân gian và các hoạt động thể thao, trong đó có hoạt động đua mảng trên sông Hồng.

Điểm nhấn của Lễ hội là Liên hoan hát chầu văn huyện Văn Yên lần thứ Nhất năm 2023, chủ đề "Linh thiêng đất Mẫu” với sự tham gia của các đội hát chầu văn.

Một hoạt động mang tính truyền thống và không thể thiếu trong các lễ hội diễn ra hàng năm ở Di tích lịch sử, văn hóa cấp quốc gia đền Đông Cuông là mâm cốm dâng Mẫu. Lễ hội năm nay, ngoài cốm dâng Mẫu, các thôn, bản của xã Đông Cuông còn chuẩn bị các sản vật đặc sắc của địa phương, làm các loại bánh truyền thống của người Tày Khao từ gạo, bột, đậu đỗ do chính bàn tay người dân địa phương trồng cấy.

Đây là hoạt động nhằm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tại Festival thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng ngàn gắn với Lễ hội cơm mới đền Đông Cuông, giúp du khách và người dân địa phương được sống trong không khí lễ hội rực rỡ sắc màu văn hóa, vừa linh thiêng vừa vui tươi. Đồng thời, đây cũng là dịp để người dân địa phương giao lưu, học tập kinh nghiệm, nâng cao chất lượng sản phẩm cốm, từng bước đưa sản phẩm cốm đền Đông Cuông trở thành hàng hóa phục vụ du khách thập phương.

Ông Vũ Ngọc Ứng, Ban quản lý Đền Đông Cuông cho biết: "Hội thi khéo tay làm cốm trong các lễ hội cơm mới đền Đông Cuông từ nhiều năm nay đã để lại nhiều ấn tượng đẹp với du khách. Đây là hoạt động văn hóa dân gian đã có từ lâu đời, mang đậm bản sắc riêng của người Tày Khao mừng vụ gặt.

Cốm nếp được coi là sản vật mang tinh túy của đất trời, ngon nhất của mùa vụ dâng lên tạ ơn Mẫu Thượng ngàn, Ngọc hoàng và các đấng thần linh, thể hiện sự biết ơn của người dân đối với Đất - Trời đã cho mùa màng tốt tươi, cuộc sống ấm no, hạnh phúc”.

Từ ngày 17 đến ngày 25/10, tại không gian Lễ hội là các hoạt động sôi động như: các thanh đồng, bản hội trình diễn nghệ thuật hầu đồng tại cung Công Đồng, cung Chúa và phủ Sơn Trang; triển lãm các tác phẩm hội họa, nhiếp ảnh về chủ đề Mẫu Thượng ngàn Đông Cuông, các lễ hội ở Văn Yên, các sinh hoạt tín ngưỡng văn hóa, văn nghệ ở Văn Yên và các hình ảnh về đất và người Văn Yên nói riêng; gian hàng giới thiệu, quảng bá, tiêu thụ các sản phẩm chủ lực của địa phương. Cũng tại không gian Lễ hội sẽ diễn ra các trò chơi dân gian, hoạt động thể thao như: đu tiên, ném còn, bịt mắt bắt vịt, đua thuyền trên sông Hồng.

Đặc biệt, trong đêm khai mạc và bế mạc Festival tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng ngàn gắn với Lễ hội cơm mới năm 2023 sẽ diễn ra chương trình nghệ thuật đặc sắc và rước các sản vật của địa phương dâng Mẫu Thượng ngàn với sự tham gia của các nghệ nhân dân tộc Tày huyện Văn Yên; các bản hội từ các tỉnh, thành phố trong cả nước tham gia; các doanh nghiệp kinh doanh du lịch, lữ hành; các xã, thị trấn trong huyện.

Đây cũng là dịp để những bản hội, thanh đồng, cung văn và nghệ nhân hát chầu văn trong cả nước tề tựu về Đền Đông Cuông dâng hương kính Mẫu, tham gia diễn xướng hầu đồng.

Bà Lã Thị Liền, Phó Chủ tịch UBND huyện Văn Yên cho biết: "Thông qua tổ chức Festival tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng ngàn gắn với Lễ hội cơn mới năm 2023 để tiếp tục mở rộng quảng bá hình ảnh Di tích lịch sử, văn hóa quốc gia đền Đông Cuông và Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia Lễ hội đền Đông Cuông đến du khách trong và ngoài nước, từng bước tạo đột phá về phát triển du lịch tâm linh, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương phát triển.

Lễ hội sẽ được tổ chức chu đáo, nghiêm túc theo đúng tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, của UBND tỉnh Yên Bái về công tác tổ chức lễ hội, đặc biệt là Công văn số 2973 ngày 21/7/2023 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch về việc tăng cường quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể; đảm bảo an ninh, trật tự, vệ sinh môi trường. Đặc biệt, các hoạt động sẽ thật sự ấn tượng, thiết thực, hiệu quả, tạo không khí vui tươi, phấn khởi cho nhân dân và du khách".

Lễ hội truyền thống đền Đông Cuông được đưa vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia từ tháng 1/2023, không chỉ là niềm vinh dự, tự hào mà còn là điểm tựa để huyện bảo tồn, phát huy giá trị di sản Lễ hội truyền thống này và các di sản văn hóa trên địa bàn theo phương châm “lấy người dân là trung tâm, là chủ thể của các hoạt động”, “biến di sản thành tài sản” phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng tỉnh Yên Bái phát triển nhanh, bền vững theo hướng “xanh, hài hòa, bản sắc và hạnh phúc”.