Con đường huyền thoại trên biển đá

Nếu như đường Hồ Chí Minh là biểu tượng của lòng quả cảm, tinh thần yêu nước sâu sắc thì đường Hạnh Phúc trên Cao nguyên đá Đồng Văn là biểu hiện của tình đoàn kết các dân tộc, lý tưởng của tuổi trẻ miền Bắc vì hạnh phúc của đồng bào vùng sâu, vùng xa. Điều đó đã thôi thúc tôi tìm lại những con người đã tham gia vào cuộc trường chinh lịch sử ấy, những người đã mang khát vọng "Nữ Oa đội đá vá trời", mở ra con đường chạy giữa biển đá sau một thời gian dài bằng cả đời người.

1. “Huầy là, huầy hừ. Ta đi phá đá, này anh chị em ơi. Phá đá cổng trời, huầy là, huầy hừ. Mở con đường lên đỉnh Đồng Văn, hư huầy. Xe lên, ới là, xe lên xe chở thêm nhiều muối hư huầy. Người Mèo không sợ thiếu muối ăn, huầy là huầy hư, ới là, ơi là không sợ thiếu muối ăn.”.

Trên chuyến công tác ngược cổng trời Quản Bạ để lên với Đồng Văn, tôi vô tình nghe được một bà lão tên là Nấu, người dân tộc Giáy ở bản Thiên Hương đi bán măng khô hát cho nghe bài hát này. Bà bảo, gần sáu mươi năm trước, nếu bất cứ ai đi ngang qua con đường mòn ngổn ngang đá sắc từ tỉnh lỵ Hà Giang lên tới Đồng Văn, chắc sẽ không thể quên những câu hát yêu đời và tràn đầy quyết tâm chinh phục thiên nhiên của những chàng trai, cô gái đang treo mình trên những kẽ đá để mở quốc lộ 4C - Con đường được Bác Hồ đặt tên là đường Hạnh Phúc, với mong muốn con đường sẽ mang lại ấm no, hạnh phúc cho hàng vạn đồng bào đang sinh sống phía sau cổng trời Quản Bạ.

So sánh văn hoa một chút, nếu xem Cao nguyên đá Đồng Văn là vầng trán kiêu hãnh và nhiều trăn trở của đất mẹ, thì trên vầng trán ấy, đường Hạnh Phúc như một sợi chỉ mỏng manh vắt ngang lưng chừng từ ngọn núi này sang ngọn núi khác tựa như một nếp nhăn.

Sự hùng vĩ của thiên nhiên khiến người ta có cảm giác choáng ngợp và chợt nhận ra rằng, nếu như đường Hồ Chí Minh là biểu tượng của lòng quả cảm, tinh thần yêu nước sâu sắc thì đường Hạnh Phúc là biểu hiện của tình đoàn kết các dân tộc, lý tưởng của tuổi trẻ miền Bắc vì hạnh phúc của đồng bào vùng sâu, vùng xa. Điều đó đã thôi thúc tôi tìm lại những con người đã tham gia vào cuộc trường chinh lịch sử ấy, những người đã mang khát vọng "Nữ Oa đội đá vá trời", mở ra con đường chạy giữa biển đá sau một thời gian dài bằng cả đời người.

Giữa hun hút cao của dốc Mã Pí Lèng, hay còn được gọi là dốc chín khoanh, đến giờ vẫn còn sừng sững một tấm bia đá khắc dòng chữ: “Nhân dân vùng núi tiến kịp vùng xuôi. Trung ương Đảng khi về Việt Bắc quyết định mở đường Hà Giang - Đồng Văn – Mèo Vạc. Ngày khởi công 10/9/1959; ngày hoàn thành 10/3/1965. Thành phần mở đường gồm bà con của 16 dân tộc thuộc các tỉnh Cao - Bắc - Lạng – Hà – Tuyên - Thái và Nam Định – Hải Dương. Riêng dốc Mã Pí Lèng, công nhân đã treo mình 11 tháng để mở đường”.

2. Dòng chữ ấy, tôi đã từng được ông Sùng Đại Dùng, nguyên Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh Hà Giang nhắc lại cho nghe không sai một chữ. Sáu mươi năm trước, ông là Uỷ viên Uỷ ban tỉnh Hà Giang, Phó ban chỉ huy kiêm Bí thư Đoàn thanh niên công trường mở đường Hạnh Phúc.

Theo lời kể của ông Dùng thì vào đầu tháng 9/1959, thực hiện sự chỉ đạo của Đảng và Chính phủ, hàng nghìn thanh niên xung phong từ 8 tỉnh đã lên Hà Giang để làm đường. Khi việc làm đường vừa mới khởi công chưa bao lâu thì bị bọn thổ phỉ phá hoại. Bọn chúng giết hại một số cán bộ và bà con. Chúng cho người tung tin xấu và vu rằng “bao giờ đá mọc trên đầu người”, “bao giờ con dê đực biết đẻ” thì người thanh niên mới mở được đường vào Đồng Văn.

Bọn thổ phỉ càng rêu rao thì tinh thần làm việc của thanh niên xung phong càng mạnh mẽ. Ngày ấy cả nước còn khó khăn, người tham gia mở đường không có nhiều chế độ đãi ngộ, phương tiện làm đường chỉ dựa vào cuốc, xẻng. Đến ngay cả thuốc nổ cũng phải dùng hết sức dè sẻn. Cả nghìn người dùng sức để chọi lại với đá, cần mẫn mở từng mét đường lấn sâu vào lòng cao nguyên.

Qua lời kể của ông Dùng, tôi hình dung thật rõ nét về những gì đã diễn ra cách đây sáu thập kỷ trên con đường Hạnh Phúc. Những con người nhỏ bé treo mình trên những sợi thừng to bằng cổ tay người. Họ treo mình trên đá, gồng tay trổ vào đá những âm thanh đục khấc, chát chúa khiến cao nguyên vang vọng những âm hưởng rộn ràng của sự sống.

Đường mở ra đến đâu, bà con các dân tộc kéo từ trên núi xuống để đổi gạo, muối, nhu yếu phẩm và không kém quan trọng là để... nhìn cho rõ cái xe ô tô nó “mồm ngang mũi dọc” thế nào. Kỳ tích của sự đoàn kết các dân tộc anh em và sức trẻ đã đánh thức một vùng cao nguyên mênh mông, chấm dứt những chuỗi ngày mê mụ tin theo những điều hoang đường của những kẻ có dã tâm.

Đến tận những năm tháng cuối đời, ông Sùng Đại Dùng vẫn không thể quên được những kỷ niệm buồn vui trong suốt tám năm vắt mình trên đá của mình và đồng đội. Đã có biết bao tình yêu được nở hoa trên đá. Nhiều đôi trai gái thuộc mười sáu dân tộc khác nhau đã se duyên và tạo lập thành tổ ấm trong quá trình làm đường. Và, cả những sự hi sinh, mất mát không thể nguôi quên.

Người cán bộ lão thành dân tộc Mông ấy đã nói với tôi rằng, công trường làm đường Hạnh Phúc đã dạy ông hiểu được hạnh phúc là cho những gì mình quý, mình yêu, làm mọi việc tốt để người xung quanh mình được hạnh phúc.

Giờ “lão tướng biên thùy” Sùng Đại Dùng đã vĩnh viễn nằm lại với cao nguyên đá, nhưng công trạng của ông với con đường Hạnh Phúc sẽ mãi mãi được đồng bào sống sau cổng trời nhắc nhớ.

3. Còn ông Trịnh Văn Đảm, nhà ở thành phố Hà Giang, một những thanh niên xung phong từng tham gia vào công cuộc “đội đá vá trời” để tạo nên con đường huyền thoại năm xưa, bảo rằng, cuộc đời ông có rất nhiều quãng khúc, song những ngày tháng làm đường Hạnh Phúc vĩnh viễn là “những tháng năm rực rỡ”, dẫu những ngày tháng đó ông phải đối mặt với trăm ngàn thiếu khó.

Cũng theo ông Đảm thì để làm việc được trên mênh mông đá không hề đơn giản. Mỗi người, ngoài sức khỏe còn phải có lòng can đảm. Bởi Cao nguyên đá Đồng Văn có tổng diện tích hơn 574 km2 thì có tới 80% là đá và các loại trầm tích cổ có niên đại từ 600 đến 400 triệu năm.

Muốn đục được đá thì chỉ có cách dùng đoạn sắt hình trụ dài từ 20 đến 80 cm có tám cạnh (còn được gọi là choòng) để đục, khoét núi đá ra rồi đặt thuốc nổ phá đá mở đường. Mặt đường kè theo cách thủ công, nghĩa là dùng đá dạng cấp phối kè thành đường rộng 4,5m cho ôtô đi mà không cần chất kết dính. Những đoạn đường hẹp, công nhân phải kè đá ra phía ta luy âm (mép vực).

Ấn tượng nhất trong quá trình làm đường Hạnh Phúc có lẽ là đoạn thông đường từ Đồng Văn sang Mèo Vạc. Dốc Mã Pí Lèng dựng đứng là thách thức rất lớn đối với sức trẻ trên đại công trường. Vậy là Đội cơ dũng gồm 17 người là những kiện tướng đục lỗ choòng có sức khỏe và giàu kinh nghiệm phá đá được thành lập.

Mỗi sáng, Đội cơ dũng thắt dây an toàn rồi được thả từ đỉnh núi xuống dưới vực. Suốt một ngày, họ treo mình như thằn lằn trên đá lạnh, nhiều khi còn bị đung đưa bởi gió núi mây ngàn, chỉ cần sơ sẩy là có thể rơi xuống dòng Nho Quế nhỏ như một sơi chỉ ở phía dưới. Thậm chí, Chỉ huy công trường đã phải cho đóng sẵn mười cỗ quan tài để phòng trường hợp rủi ro.

Chả thế mà lịch sử khai sơn phá thạch làm đường Thanh niên Việt Bắc (tên gọi khác của đường Hạnh Phúc) đã lưu cho mai hậu cả một khu “Nghĩa trang Thanh niên xung phong mở đường Hạnh Phúc” ở huyện lỵ Yên Minh - Nơi dành riêng để chôn cất, tưởng nhớ những người anh hùng đã ngã xuống cho con đường dài gần 200km được khai sinh. Họ đã đánh thức, giác ngộ cả một miền đất mẹ mênh mông bị chìm khuất trong mây mù tự hồng hoang và không ít lầm lạc trong những khúc quanh của lịch sử, khi mà kẻ xấu đã đóng cổng trời lừa mị đồng bào.

Theo lời kể của ông Đảm thì công việc của Đội cơ dũng hết sức gian nan. Khi làm việc, mỗi người mang theo ba cái choòng đục đá. Các choòng sẽ được dùng lần lượt để có thể dũi vào đá một lỗ khoan sâu 60cm. Lỗ khoan đó dùng để nhét thuốc nổ. Mỗi ngày, họ chỉ có thể khiến cho Mã Pí Lèng rung lên một chút và vỡ ra một vài tảng đá to đủ một người ôm. Suốt 11 tháng ròng không nghỉ, những thành viên của Đội cơ dũng cùng hàng trăm anh chị em khác đã vượt qua Mã Pí Lèng một cách đầy lẫm liệt như thế.

Được biết vào những ngày cuối năm 2009, hàng trăm cụ ông, cụ bà từ tám tỉnh Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Nam Định, Hải Dương, Hà Giang, trước đây từng là Kiện tướng đục lỗ choòng trên cao nguyên đá đã trở lại đại công trường năm xưa theo lời mời của UBND tỉnh Hà Giang. Quốc lộ 4C - Con đường Hạnh Phúc mà họ đã mở bằng đôi tay trần và lòng nhiệt tình của tuổi trẻ năm xưa giờ đây rộng thênh thang, đủ cho hai làn xe chạy.

60 mùa xuân đã trôi qua, con đường Hạnh Phúc vẫn còn đó, chạy giữa lòng cao nguyên đá mênh mông như một chứng tích về lòng quả cảm, sự hi sinh, là biểu hiện của tình đoàn kết các dân tộc, lý tưởng của tuổi trẻ. Con đường ấy đã, đang và sẽ tiếp tục mang lại những mùa xuân ấm no, hạnh phúc cho hàng vạn đồng bào sống sau Cổng trời Quản Bạ, đúng như ước nguyện của Bác Hồ.